Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΦΙΛΟΙΤΙΟΥ από τη Γη των Κεφαλλήνων στην Ιθάκη.
Ο σεβαστικός κι αγαπημένος βουκόλος του Οδυσσέα, μεταφέρει βόδια ελεύθερης βοσκής και τροφαντά ερίφια κάθε μέρα από απέναντι για τα γλέντια των μνηστήρων. Έρχεται από τη Θηναία, όπου το δύσκολο πέρασμα προς την Ιθάκη, καθιστά την πεζή προσέγγιση προηγούμενων επισκεπτών αδιανόητη και έτσι πάντα στις ραψωδίες α’ (Μέντης, ηγέτης των Ταφίων), ξ’ (άγνωστος ζητιάνος Οδυσσέας), π’ (φιλοξενούμενος ζητιάνος Οδυσσέας) και π’ (πατέρας Οδυσσέας αγαπημένος), η άφιξή τους γίνεται με πλοίο και ναύτες.
βοῦν στεῖραν μνηστῆρσιν ἄγων καὶ πίονας αἶγας·
πορθμῆες δ᾽ ἄρα τούς γε διήγαγον, οἵ τε καὶ ἄλλους
ἀνθρώπους πέμπουσιν, ὅ τέ σφέας εἰσαφίκηται.
Καὶ τὰ μὲν εὖ κατέδησεν ὑπ᾽ αἰθούσῃ ἐριδούπῳ,
αὐτὸς δ᾽ αὖτ᾽ ἐρέεινε συβώτην ἄγχι παραστάς·
«Τίς δὴ ὅδε ξεῖνος νέον εἰλήλουθε, συβῶτα,
ἡμέτερον πρὸς δῶμα; Τέων δ᾽ ἐξ εὔχεται εἶναι
ἀνδρῶν; Ποῦ δέ νύ οἱ γενεὴ καὶ πατρὶς ἄρουρα;
Δύσμορος· ἦ τε ἔοικε δέμας βασιλῆι ἄνακτι·
ἀλλὰ θεοὶ δυόωσι πολυπλάγκτους ἀνθρώπους,
ὁππότε καὶ βασιλεῦσιν ἐπικλώσωνται ὀιζύν.»…»
Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία υ’ στίχοι 185-196
Μετάφραση:
... Σ’ αυτούς κι επήλθε τρίτος ο Φιλοίτιος, ο ομαδάρχης των ανδρών,
“βόδια ελεύθερης βοσκής” και αίγες τροφαντές φέρνοντας στους μνηστήρες·
που βέβαια τους πέρασαν βαρκάρηδες, που κι άλλους
στέλνουν ανθρώπους, που σ’ αυτούς έρχονται και ζητάνε.
Και αφενός αυτά τα έδεσε καλά κάτω από την αίθουσα τη θορυβώδη,
ο ίδιος δε μετά ερώτησε χοιροβοσκό στεκόμενος κοντά:
«Ποιος (είναι) τούτος ’δώ, χοιροβοσκέ, ο ξένος (που) ήλθε τώρα τελευταία
προς το παλάτι το δικό μας; Και καμαρώνει ότι είναι από ποια
φυλή; Και από που είν’ η γενιά του και η (εύφορη) η γη η πατρική;
Ο δυστυχής·... που και θυμίζει βασιλιά άρχοντα στη διάπλαση·
αλλ’ οι θεοί εξευτελίζουν ανθρώπους πολλαπλά κατατρεγμένους
οπότε και για βασιλείς τη δυστυχία τη σμιλεύουν». ...
Εδώ, και επειδή τα βοσκοτόπια και οι στάνες του Φιλοίτιου ευρίσκονται στον ευρύτερο χώρο του ’’δύσκολου’’ περάσματος προς την Παλική, κάθε διερχόμενος προς την Ομηρική Ιθάκη, όχι μόνο θα καθίστατο ορατός, αλλά συνάμα και ευπρόσδεκτος φιλοξενούμενος της τελευταίας διανυκτέρευσης, όπου θα μάθαινε από τον Φιλόιτιο ότι υπάρχουν εντέλει και πορθμήες για να περάσει εύκολα χωρίς να γκρεμοτσακιστεί.
Έτσι, αυτός ο πιστός βουκόλος ερωτά για τον ξένο όλα τ’ άλλα πλην πεζού και ναυτών.
Τα περί Θηναίας εξάγονται εύκολα από όσα θα παραθέσουμε στη συνέχεια και θεωρούμε επί πλέον ότι οι εγκαταστάσεις του Φιλοίτιου οριοθετούνται στο ελεγχόμενο φαράγγι της Κριτονού με την πανέμορφη έξοδο προς τη θάλασσα, παρά προς τον Σωτήρα, όπου και το μέτωπο της παραλίας είναι τεράστιο και η πρόσβαση προς την υπόλοιπη Θηνιά απόκρημνη.
’Τρελά’’ κατσίκια είχε ο Φιλοίτιος και βόδια ελευθέρας βοσκής, με κίνδυνο όταν μετέφερε κάποια από αυτά, να κινδυνεύουν οι σχεδίες με ανατροπή ανά πάσα στιγμή. Οπότε, ούτε το στενό ανάμεσα στη σημερινή Ιθάκη και την Κεφαλλονιά προσφέρεται για καθημερινή μετάβαση, ούτε ο Σωτήρας, παρά μόνο η διαδρομή Κριτονού-Φυλακές στο Λιβάδι, όπου αν έπεφταν στη θάλασσα θα συνέχιζαν κολυμπώντας για πολύ λίγο και μετά περπατώντας κάτω από το νερό στα αβαθή.
«…Ἀλλ᾽ ἄγετε, μνηστῆρες, ἐπεὶ τόδε φαίνετ᾽ ἄεθλον,
οἵη νῦν οὐκ ἔστι γυνὴ κατ᾽ Ἀχαιίδα γαῖαν,
οὔτε Πύλου ἱερῆς οὔτ᾽ Ἄργεος οὔτε Μυκήνης·
οὔτ᾽ αὐτῆς Ἰθάκης οὔτ᾽ ἠπείροιο μελαίνης·
καὶ δ᾽ αὐτοὶ τό γε ἴστε· τί με χρὴ μητέρος αἴνου;…»
Μετάφραση:
... Αλλά εμπρός, μνηστήρες, επειδή φαίνεται αυτός σπουδαίος άθλος,
τέτοια γυναίκα (άλλη) τώρα δεν είναι μες στη γη των Αχαιών,
ούτε σε Πύλο ιερή ούτε σε Άργος και Μυκήνες·
ούτε σ’ αυτή την ίδια την Ιθάκη ούτε στη μαύρη τη στεριά·
κι οι ίδιοι ασφαλώς γνωρίζετε αυτό· γιατί χρειάζεται σ’ εμέ μητέρα να παινέψω; ...
Οδύσσεια φ΄ 106-110
Ο Όμηρος εδώ τοποθετεί σκανδαλωδώς το ‘‘αἴνου’’ ακριβώς κάτω από το ‘‘ἠπείροιο μελαίνης’’… Μα ο Αίνος είναι η αιτία που η στεριά είναι μαύρη λόγω της Κεφαλληνιακής ελάτης!
Αυτές οι σκανδαλώδεις συμπτώσεις, έκαναν τον Νίκο Λιβαδά να φύγει μια ώρα αρχύτερα να πάει να συναντήσει τον Όμηρο για να τον ρωτήσει!!
Άλλη σύμπτωση είναι ο παραλληλισμός από τη μια δυτική Πύλος – ανατολικά Άργος και Μυκήνες, Ιθάκη δυτική – μαύρη στεριά ανατολική, δηλαδή ο κύριος κορμός της Κεφαλλονιάς.
... Σ’ αυτούς κι επήλθε τρίτος ο Φιλοίτιος, ο ομαδάρχης των ανδρών,
“βόδια ελεύθερης βοσκής” και αίγες τροφαντές φέρνοντας στους μνηστήρες·
που βέβαια τους πέρασαν βαρκάρηδες, που κι άλλους
στέλνουν ανθρώπους, που σ’ αυτούς έρχονται και ζητάνε. ...
Οδύσσεια υ΄ 185-188
Δεν ζητάμε πολλά!...
... Θέλουμε κάποια Ιθάκη κοντά σε μέρη με βόδια ελεύθερης βοσκής και εφαπτόμενη με βράχια για κατσίκια εξαιρετικής ποικιλίας, το οποίο μέρος να έχει σημείο απ’ όπου βαρκούλες ή σχεδίες να μεταφέρουν σε αυτήν την Ιθάκη τα παραπάνω κτηνοτροφικά προϊόντα.
Γνώρισα έναν καταπληκτικό Κεφαλλονίτη εκεί σε ένα κτήμα με ελιές 5000 χρόνων(!!), που παρ’ όλο ότι δεν με πιστεύει, και συμπόσια διοργανώνει για την Ομηρική Ιθάκη και, ας μη θέλει, εγώ Φιλοίτιο τον λέω.
Δεν είναι τρεις, αλλά μια ελιά που έχει ανοίξει στα τρία!
ὤ μοι ἔπειτ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος, ὅς μ᾽ ἐπὶ βουσὶν
εἷσ᾽ ἔτι τυτθὸν ἐόντα Κεφαλλήνων ἐνὶ δήμῳ….»
... Αν όμως ήδη πέθανε και είν’ στου Άδη τα παλάτια,
ωιμέ πόσο αξιόλογος για ’με ο Οδυσσεύς, που ’μένα για τα βόδια
έστειλε τόσο δα μικρό στο δήμο Κεφαλλήνων. ...
Οδύσσεια υ΄ 208-210
Αντίθετα με το άστυ, που είναι η πόλη, δήμος είναι όλη η περιφέρεια γύρω από το άστυ.
Παλιά με τον ‘‘Καποδίστρια’’, το νόμο για τις συνενώσεις χωριών, είχε προκύψει κάτι σαν αυτόν τον δήμο της Ομηρικής εποχής, όπου από τη μια δυτικά ο δήμος Παλικής και απέναντι στον κύριο κορμό της Κεφαλλονιάς ο δήμος Αργοστολίου που περιελάμβανε τη Θηναία. Το ίδιο έχει γίνει πάλι εδώ και λίγους μήνες.
Το ‘‘Κεφαλλήνων ἐνὶ δήμῳ’’, προσδιορίζει ότι τα βόδια ο Φιλοίτιος τα έβοσκε εκεί που ήταν περιοχές Κεφαλλήνων, δηλαδή στον κύριο κορμό της Κεφαλλονιάς.
Ο Όμηρος μας αποκαλύπτει έτσι, ότι το νησί ποτέ δεν λεγόταν Σάμη, αλλά Γη των Κεφαλλήνων, ειδικά το ηπειρωτικό του μέρος.
πόλλ᾽ ἐπιδινεῖται· μάλα μὲν κακὸν υἷος ἐόντος
ἄλλων δῆμον ἱκέσθαι ἰόντ᾽ αὐτῇσι βόεσσιν,
ἄνδρας ἐς ἀλλοδαπούς· τὸ δὲ ῥίγιον, αὖθι μένοντα
βουσὶν ἐπ᾽ ἀλλοτρίῃσι καθήμενον ἄλγεα πάσχειν …»
Μετάφραση:
... Τότε για ’με ένας καημός μέσα στα φυλλοκάρδια
πολύ ανανταριάζει· χειρότερο που ζει ο γιος
σε άλλες πολιτείες να φτάσω με τα βόδια πηγαίνοντας σ’αυτούς,
σε ξένους άνδρες· που αυτό όμως το τρέμω, εδώ να απομείνω
με βόδια γι’ αλλότριους σκοπούς καθήμενος (εδώ) να υποφέρω. ...
Οδύσσεια υ΄ 217-221
… Κι ο νους μου συχνά κάνει
μια σκέψη μέσα μου κακή, να πάρω τα γελάδια,
αν κι είναι ο γιος του στη ζωή, κι αλλού να πάω στα ξένα,
και μια άλλη πιο χειρότερη, να μείνω εδώ για πάντα,
τα ξένα βόδια να φυλώ με σπλάχνα μαραμένα. ...
«… νῦν δ’ αἰνῶς δείδοικα κατὰ φρένα, μὴ τάχα πάντες
ἐνθάδ’ ἐπέλθωσιν Ἰθακήσιοι, ἀγγελίας δὲ
πάντῃ ἐποτρύνωσι Κεφαλλήνων πολίεσσιν.’’ …»
Μετάφραση:
…Όμως φοβάμαι τώρα φανερά, μήπως αμέσως όλοι
εδώ επέλθουν Ιθακήσιοι (επιτεθούν), και με μηνύματα
όλες των Κεφαλλήνων τις πόλεις ξεσηκώσουν’’ …
Οδύσσεια ω΄ 353-355
Έχουν πια σκοτωθεί οι μνηστήρες, και ο Λαέρτης, με σωφροσύνη σκεφτόμενος, φοβάται μήπως πάνε οι Ιθακήσιοι να ξεσηκώσουν τις πόλεις των Κεφαλλήνων, εκεί κοντά, για να πάρουν εκδίκηση. Δεύτερη καθοδηγητική σύμπτωση: Το ‘‘αἰνῶς’’ βρίσκεται σε γειτονικό στίχο με τις ‘‘Κεφαλλήνων πολίεσσιν’’… Όπως ο Αίνος, το βουνό, είναι κοντά στις πολιτείες των Κεφαλλονιτών, Αργοστόλι και Σάμη.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Όσο κι αν ψάξει κανείς για άλλη Ομηρική Ιθάκη που να ταιριάζει τόσο πολύ με τη στεριά της γης των Κεφαλλήνων και όσα άλλα περιγράψαμε λίγο πριν, δεν θα βρει καμιά άλλη υποψήφια να μοιάζει τόσο πολύ με αυτά που περιγράφει ο Όμηρος, εκτός από μια, την Παλική της Κεφαλλονιάς !
Από τις φωτογραφίες μάλιστα που λάβαμε κατά τη διάρκεια αρκετών ‘‘Ομηρικών εξερευνήσεων’’, ίσως παρακινηθεί ο αναγνώστης να επισκεφθεί κάποτε το τοπίο και να ‘‘αντέξει’’ την υπέροχη διαδρομή των 1.500 μέτρων στο σκεπαστό φαράγγι της Κριτονού Θηναίας Κεφαλληνίας μέχρι τη θάλασσα, ακολουθώντας τις οπλές των βοδιών και τα χνάρια του Φιλοίτιου
.
Φτάνοντας δε στην παραλία θα προβληματιστεί αν οι πορθμήες έφερναν τους ταξιδιώτες δεξιά προς τις παλιές φυλακές ή κατευθείαν μπροστά προς το Λιβάδι, κάτω από τον Κρίκελλο
.
Η αρχή του φαραγγιού της Κριτονού
Κατεβαίνοντας από την Κριτονού στην παραλία για να περάσουμε απέναντι όπως με τους πορθμήες ο Φιλοίτιος.
Αν εσείς σε μια εκδρομή συναντήσετε κάτι μεταφυσικό, θα καθίσετε να το φωτογραφίσετε; ή θα το βάλετε στα πόδια; Κάπου πριν από το τέλος του φαραγγιού, αφού είχαμε προσπεράσει ήδη ένα Golf που κάποτε είχε πέσει στον γκρεμό, αλλά ευτυχώς η ΕΜΑΚ τότε τους είχε βρει ζωντανούς, συναντήσαμε δεξιά μας στα βράχια μια τεράστια μορφή Κύκλωπα !
ΚΥΚΛΩΨ: «...θαῦμα τέτυκτο πελώριον, ...ἐώκειν ...ῥίῳ ὑλήεντι ὑψηλῶν ὀρέων, ...» Οδύσσεια ι΄ 190,191,192
« ...πορθμῆες δ᾽ ἄρα τούς γε διήγαγον, οἵ τε καὶ ἄλλους ἀνθρώπους πέμπουσιν, ὅ τέ σφέας εἰσαφίκηται. ...»
... που βέβαια τους πέρασαν βαρκάρηδες, που κι άλλους στέλνουν ανθρώπους, που σ’ αυτούς έρχονται και ζητάνε. ...
Ο κοίλος γιαλός της πόλης της Ιθάκης του Ομήρου, στην τοποθεσία Βάλτος Λιβαδιού
Το τρίτο μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Μεσογείου: Ο κόλπος του Λιβαδιού στην Κεφαλλονιά ή ‘‘πολυβενθής λιμένας της Ιθάκης’’
