Η έκπληξη είναι μεγάλη διότι τα ιστορικά γεγονότα, που ο συνεργάτης Γεράσιμος Λυκούδης και η Τζίνα Καλυβιώτη είχαν παρουσιάσει σε σχετικά άρθρα εδώ, διασταυρώνονται και ενυπάρχουν σε δύο διαφορετικά σημεία της Οδύσσειας:
α΄) Την ‘‘επαφή’’ των Αχαιών της Οδύσσειας με την πρώτη ήττα και απομάκρυνση των Λαών της Θάλασσας από τον Φαραώ Μερνεφθά σαν υποψία (και ανάμνηση) λόγω των όσων περιγράφονται από τον Μενέλαο για τον φίλο του Φαίδιμο και τη φιλοξενία στη Σιδώνα δ΄ 617-618:
των Σιδονίων βασιλιάς, όταν η στέγη η δική του μας κάλυψε τους δυό...
β΄ ) Την συντριβή των Αχαιών μαζί με τους άλλους Λαούς της Θάλασσας από τον Ραμσή ΙΙΙ στα 1186, που περιγράφεται εναργέστατα στο ξ΄ 245-282.
Είναι μια φανταστική ιστορία που λέει ο ζητιάνος Οδυσσέας στον Εύμαιο για την καταγωγή του . Δηλαδή ότι είναι πρίγκηπας της Κρήτης και φίλος του Ιδομενέα. Δεν προλαβαίνει να ξεκουραστεί από τον Τρωϊκό πόλεμο και εκστρατεύει με εννέα πλοία στην Αίγυπτο:
η ψυχή με οδηγούσε να μπαρκάρω για την Αίγυπτο,
καλά αφού στελεχώσω πλοία, μαζί με σεβαστούς εταίρους.
Στελέχωσα εννέα πλοία, γοργά και μέσα πλήρωμα μαζεύτηκε λαός.
Και έξη μέρες έπειτα οι αγαπημένοι μου συντρόφοι
δειπνούσαν, λόγω που εγώ παρείχα σφάγια πολλά
και για να θυσιάζω για αυτούς εις τους θεούς και το τραπέζι να πλουτίζω·
κι αφού την έβδομη ανέβηκαν από την Κρήτη την πλατιά
επλέαμεν με άνεμο Βοριά όμορφα (να φυσάει) απ’ τις άκρες
δραστήρια, σαν να ’ταν από κάτω (μια ποτάμια) ροή. Ούτε κανένα μου λοιπόν
από τα πλοία έπαθε, αλλ’ άνοσοι και ασκηθέντες
βρισκόμασταν, και κατευθύνανε αυτά ο άνεμος κι οι κυβερνήτες.
Και εις την Αίγυπτο με τις καλές τις όχθες αφικόμαστε την πέμπτη μέρα,
και τοποθέτησα στον Αίγυπτο τον ποταμό τα πλοία τα ευέλικτα.
Και όπου στο σημείο αυτό εγώ αγαπημένους σύντροφους καλούσα
αυτού να παραμείνουνε στα πλοία και να τραβήξουν (έξω) τα πλεούμενα,
παρότρυνα να καταμεριστούν και παρατηρητές για τις σκοπιές·
ενώ αυτοί αντίθετα ύβριν πραγματοποίησαν, σπρωγμένοι απ’ τη δική τους τη μανία,
άμεσα μάλλον Αιγυπτίων των ανδρών πανέμορφους αγρούς
παραβιάσαν, κι ‘‘εξήγαγαν’’ γυναίκες και νήπια παιδιά,
και σκότωσαν τους ίδιους. Και έφτασε στην πόλη ταχύτατα η φήμη.
Αυτοί δε αλλαλάζοντες εκεί προς το ξημέρωμα
ήλθαν· και γέμισε όλη η πεδιάδα κι από πεζούς και από ίππους
κι από τη λάμψη του χαλκού. Και μέσα τους ο τερπικέραυνος ο Ζευς
έβαλε άσχημη φοβία στους συντρόφους μου, κανένας δεν ετόλμησε
να μείνει να παλέψει· γιατί είχε ζώσει η συμφορά από παντού
Όπου πολλούς από εμάς σκοτώσαν αφ’ ενός με τον οξύ χαλκό,
τους άλλους ζωντανούς κι οδήγησαν επάνω, γι’ αυτούς να εργαστούνε κατ’ ανάγκη.
Ύστερα Ζευς ο ίδιος για εμέ μες στο μυαλό τη σκέψη την εξής
σχημάτισε· που όφειλα μια ώρα αρχύτερα και να πεθάνω
αυτού μέσα στην Αίγυπτο· διότι ακόμα με προσμέναν συμφορές.
Σε μια στιγμή απίθωσα την περικεφαλαία την καλλίμορφη
και την ασπίδα απ’ τους ώμους, και πέταξα το δόρυ απ’ το χέρι μακριά·
ύστερα εγώ βγήκα μπροστά από τους ίππους του βασιλέα
και πέρνωντας εφίλησα τα γόνατα· κι αυτός ετράβηξε και μ’ έσωσε,
πήρε δε χώνοντάς με εις το άρμα για το σπίτι δακρυσμένο.
Ενώ για μένα αρκετοί την έπεσαν σαν μέλισσες,
θέλοντας να σκοτώσουν· διότι πια είχανε λίαν χολωθεί·
αλλά εκείνος απομάκρυνε, φοβόταν και τη μήνι του Διός
του ξένιου, ο που και μάλιστα μισεί τα άσχημα τα έργα. ...
Οδύσσεια ξ΄ 245-284
Ενώ από τις χρονολογίες που προανέφερε στο άρθρο του ο Γεράσιμος Λυκούδης, το 1215 θέλει μελέτη, αν και πόσο ταιριάζει με τα γεγονότα του 1190 και τον Τρωϊκό πόλεμο.
Αντίθετα το 1186 μας αρέσει πολύ, γιατί δίνει πιστοποιητικό γνησιότητας σε δύο πράγματα:
1ον Υπάρχει σύμπτωση χρονολογιών Τρωϊκού πολέμου και επιδρομών των Λαών της Θάλασσας και από τούτο φαίνεται τελικά ότι ο Όμηρος λειτουργεί σαν πολεμικός ανταποκριτής. Τα Ομηρικά έπη περιγράφουν με τρόπο ποιητικό ιστορικά γεγονότα.
2ον Ο ΟΜΗΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΛΙΓΟ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΣ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟΝ 8ο ΑΙΩΝΑ διότι τα χρόνια που ακολουθούν η Αίγυπτος χάνει κάθε κύρος και αξία, ως πολεμική μηχανή, και κανείς δε θα μπορούσε να φανταστεί συντριβή Αχαιών - γενναίων ηρώων - από Αιγυπτίους.
Η ιστορικότητα του Ομήρου. Του Γεράσιμου (Μάκη) Λυκούδη.
Δημοσιεύθηκε στο βιβλίο της ραψωδίας ρ' (2015), ως συμπλήρωμα στις δημοσιεύσεις της ραψωδίας δ' (2012)
Αρκετοί θεωρούν ότι το Ομηρικά έπη στερούνται ιστορικότητας. Εμείς διαφωνούμε ριζικά με αυτή την άποψη και έχουμε πολλά στοιχεία για να τεκμηριώσουμε τη δική μας. Ένα από αυτά παραθέτουμε εδώ.
Στη ραψωδία δ΄ της Οδύσσειας, στίχοι 80-85, ο Μενέλαος αφηγείται στον Τηλέμαχο τις περιπέτειές του όπου, μετά την άλωση και την καταστροφή της Τροίας, αφού περιπλανήθηκε για οκτώ χρόνια, επέστρεψε στην Πελλάνα με πολύτιμο φορτίο. Ο πλούτος στο παλάτι είναι πολύς και ο Τηλέμαχος θαυμάζει βλέποντας άφθονα αντικείμενα από χρυσάφι, ασήμι, χαλκό, ελεφαντόδοντο και ήλεκτρο.
στα αποκτήματα. Γιατί βεβαίως έπαθα πολλά
όταν τα μετέφερα στο πλοίο και επέστρεψα το όγδοο έτος
και αφού πολύ πλανήθηκα, στην Κύπρο και στη Φοινίκη και στους Αιγύπτιους πλανήθηκα
και στους Αιθίοπες έφθασα και στους Σιδόνιους και Ερεμβούς
και στη Λυβύη, όπου τα κριάρια βεβαίως γεννιούνται κερασφόρα.»
Αυτό που βλέπουμε, είναι μία χαρακτηριστική συμπεριφορά ηγέτη Λαού της Θάλασσας. Στην ίδια ραψωδία, στοίχοι 121-132, η Ελένη (η ωραία) η σύζυγος του Μενέλαου μπαίνει στο σκηνικό.
όμοια με τη χρυσοσάιτη Άρτεμη.
Κοντά της η Αδρήστη έβαλε καλοφτιαγμένο ανάκλιντρο,
και η Αλκίππη έφερε τάπητα από μαλακό μαλλί,
και η Φιλώ έφερε ασημένιο κάνιστρο, τον οποίο της κατέθεσε
η Αλκάνδη, η σύντροφος του Πολύβου, ο οποίος κατοικούσε στις Αιγυπτιακές Θήβες,
όπου πολλή περιουσία βρίσκεται μέσα στα οικοδομήματα,
έδωσε στον Μενέλαο δύο ασημένιους λουτήρες,
δύο τρίποδα, και δέκα χρυσά τάλαντα.
Και χώρια στην Ελένη ευθύς, αυτή που μοιραζόταν την κλίνη του πόρισε ωραία δώρα,
χρυσή σαΐτα, και επισύναψε ασημένιο κάνιστρο με τροχούς από κάτω,
που επιχρύσωσε τα χείλη του.»
Βλέπουμε πως ο Μενέλαος έφτασε μέχρι τις Θήβες της Άνω Αιγύπτου, που βρίσκονται στην ανατολική όχθη του Νείλου, περιβάλλονται από έρημο και απέχουν περίπου 800 χιλιόμετρα από τις εκβολές του ποταμού. Για να φθάσει εκεί θα έπρεπε να αναπλεύσει τον Νείλο, σε ένα πολυήμερο και επίπονο ταξίδι στα βάθη της χώρας, που δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς τη συναίνεση ή έστω την ανοχή του Φαραωνικού κράτους. Εδώ δεν φαίνεται να πρόκειται για επιδρομή. Για ποιο λόγο όμως ένας Αιγύπτιος άρχοντας και η γυναίκα που ζει μαζί του, δίνουν τόσα πολύτιμα δώρα σε έναν τόσο μακρινό «επισκέπτη»; Τι έδωσε ως αντάλλαγμα ο Αχαιός άνακτας; Στρατιωτικές υπηρεσίες; Ευνοϊκές διαπραγματεύσεις; Συνθήκη ανακωχής; Ο Όμηρος δεν μας δίνει την απάντηση. Ίσως την παραλείπει γιατί οι ακροατές του γνώριζαν το γιατί.
Για τη χρονολόγηση του Τρωικού πολέμου έχουν γίνει πολλές συζητήσεις και προσεγγίσεις. Στις πολυετείς ανασκαφές που έχουν γίνει στην Τροία, που ξεκίνησαν με πρωτοπόρο τον Σλήμαν και που συνεχίζονται ακόμη, έχουν αποκαλυφθεί αλλεπάλληλα στρώματα πόλεων που άκμασαν, παράκμασαν ή καταστράφηκαν σε μια ιστορική πορεία πολλών αιώνων. Εμείς συμφωνούμε με τον Ερατοσθένη, που χρονολογούσε την πτώση της Τροίας μεταξύ 1194-1184 π.Χ., και που αντιστοιχεί στο στρώμα VII a της πόλης, όπου υπάρχουν αποδείξεις καταστροφής της από πυρκαγιά.
Πολεμιστές των λαών της θάλασσας
σε ανάγλυφη παράσταση στον τάφο του Ραμσή.
Την ίδια εποχή στην Αίγυπτο βασίλευσε ο Ραμσής Γ΄, ο «τελευταίος μεγάλος φαραώ» όπως αποκαλείται, περίπου από το 1190 έως το 1155 π.Χ. Οι συνθήκες του θανάτου του ήταν γρίφος, μέχρι την πρόσφατη εξέταση της μούμιας του από επιστήμονες με σύγχρονες μεθόδους. Ο παλαιοπαθολόγος Δρ Αλμπερτ Ζινκ και συνάδελφοί του στο Ινστιτούτο Μούμιας και του Ανθρώπου των Πάγων στην Ιταλία εγκαταστάθηκαν στο Αιγυπτιακό Μουσείο του Καΐρου. Εκεί είχαν την ευκαιρία να εξετάσουν εξονυχιστικά τη μούμια του Φαραώ, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή, κάνοντας χρήση αξονικών τομογράφων και τεστ DNA, να δουν ότι ο Ραμσής Γ’ έφερε κόψιμο βάθους επτά ολόκληρων εκατοστών στον λαιμό, λίγο πάνω από τον λάρυγγα. Κόψιμο που πιθανότατα έγινε με κοφτερή λεπίδα και προκάλεσε τον άμεσο θάνατό του 1 . Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, ο Ραμσής Γ΄, υπήρξε θύμα σκευωρίας και δολοφονήθηκε από σφετεριστές του θρόνου του.
Ο Ραμσής Γ΄, εκθειάζεται ως ισόθεος με το συνηθισμένο πομπώδες ύφος σε σχετικές ιερογλυφικές αναφορές. Πέρα όμως από τις μεγαλοστομίες, είναι γεγονός ότι απέκρουσε αποτελεσματικά τις επιθέσεις των Λαών της Θάλασσας, που ο κύριος κορμός τους προερχόταν από θάλασσες που έλεγχαν οι Έλληνες, όχι όμως χωρίς επιπτώσεις στην ισχύ και την οικονομία της χώρας του. Απέφυγε βεβαίως την καταστροφή που υπέστησαν οι άλλοι ισχυροί της ευρύτερης περιοχής, οι Χετταίοι.
Η κρίση αυτή φαίνεται ότι άνοιξε ασκούς ανησυχίας και αντιδράσεων στην Αίγυπτο, και την όρεξη στους διαδόχους του, με κατάληξη τη δολοφονία του Φαραώ. Αιγυπτιακοί πάπυροι, όπως ο Κανόνας του Τορίνο, αναφέρουν ότι το 1155 π.Χ. κάποια από τις πολυάριθμες συζύγους του Ραμσή Γ’ προσπάθησε να τον εξοντώσει και αυτό ήταν η τελική πράξη μιας ανταρσίας. Δεν είναι ακόμη ξεκαθαρισμένο πόσες απόπειρες έγιναν εναντίον του και ποιά ήταν η μοιραία γι’ αυτόν. Στον Κανόνα του Τορίνο αναφέρεται ότι έγιναν τέσσερις δίκες και ότι οι συνωμότες τιμωρήθηκαν. Μεταξύ των καταδικασθέντων ήταν η σύζυγός του Τίυ, και ο γιος της πρίγκιπας Πενταβέρε, που ή εκτελέστηκε ή αυτοκτόνησε. Στον τάφο του Ραμσή βρέθηκε ενταφιασμένος και άλλος άνδρας, ήταν όμως βαλσαμωμένος και σαβανωμένος με ατιμωτικό τρόπο, τυλιγμένος με κατσικίσιο τομάρι. Σύμφωνα με τον ίδιο πάπυρο, ο Πενταβέρε, ο μόνος από τους πολλούς γιους του Ραμσή Γ’ που επαναστάτησε εναντίον του, ήταν αναμεμειγμένος στη συνωμοσία, κρίθηκε ένοχος στη δίκη και έπειτα ή εκτελέστηκε ή αυτοκτόνησε.
Το μπρούτζινο τμήμα της Αιγυπτιακής πανοπλίας με τη σφραγίδα του Ραμσή Β´.
Το 2006 βρέθηκε σε Μυκηναϊκό παλάτι στη Σαλαμίνα ένα μπρούτζινο τμήμα Αιγυπτιακής πανοπλίας με σφραγίδα του Ραμσή Β´. Η εύρεση του τμήματος της αιγυπτιακής πανοπλίας στην Ελλάδα μπορεί να προήλθε είτε από εμπορική συναλλαγή είτε να έφθασε ως λάφυρο, δώρο ή κειμήλιο Μυκηναίων που υπηρέτησαν στον στρατό του Ραμσή Β´.
Προς τα τέλη της εποχής του χαλκού, οι Φαραώ συνήθιζαν να προσλαμβάνουν μισθοφόρους στη βασιλική φρουρά και σε τμήματα του πεζικού. Σε επιγραφές στο Abu Simbel μπορούμε να δούμε ότι ο Ραμσής Β´ χρησιμοποιούσε μισθοφόρους, κατά την πιο σημαντική μάχη των Αιγυπτίων, τη μάχη του Καντές κατά των Χετταίων το 1274 π.Χ.
Οι Αχαιοί Μυκηναίοι ήσαν γνωστοί σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, για τις στρατιωτικές και ναυτικές ικανότητές τους. Άραγε και αυτοί εναλλάσσονταν σε ρόλους εισβολέων και συνεργατών, ανάλογα με τα αμοιβαία συμφέροντα, και υπηρέτησαν στρατιωτικά τον εκάστοτε Φαραώ ή κάποιον άρχοντα;
Η μαρτυρία του Ομήρου είναι συγκλονιστική και κατατοπιστική συνάμα. Οι ήρωές του, και συγκεκριμένα ο Μενέλαος, συμπεριφέρονται έτσι και καυχιούνται γι’ αυτό. Οι συμπτώσεις χρονολογήσεων των Ομηρικών γεγονότων και Αιγυπτιακών ευρημάτων, θεωρούμε ότι δεν μπορεί να παραγνωριστεί και δεν μας επιτρέπεται να τις αντιπαρέλθουμε. Ο Όμηρος δεν μπορεί να γνώριζε λεπτομέρειες συμβάντων αν απείχε βιολογικά, όπως διατείνονται αρκετοί, αιώνες από αυτά. Τα ακούσματά του προέρχονταν από ανθρώπους που έζησαν εκείνη την εποχή και διαμόρφωσαν την ιστορία της Μεσογείου.
Ο Μενέλαος είχε εμπλοκή στα ιστορικά γεγονότα που αφηγείται στον Τηλέμαχο, που έγιναν αρκετά χρόνια πριν την δολοφονία του Ραμσή Γ΄. Απόπειρες όμως φαίνεται να γίνονταν επί σειρά ετών. Αυτό που δεν γνωρίζουμε ακόμα είναι ποιο ρόλο έπαιξε ο Μενέλαος και με ποιού το μέρος ήταν. Η ηχητική συγγένεια των ονομάτων Πενταβέρε και Πολύβου, που θα μπορούσε να είναι η ελληνικού απόδοση του αιγυπτιακού, μας βάζει σε υποψίες.
Πάντως, όπως και να έχει το πράγμα, για τις υπηρεσίες του αμείφτηκε βασιλικά.
Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνείστε μαζί μας και σας προτείνουμε την ανάλυση της ραψωδίας ξ', που κυκλοφόρησε το 2017:
