ΤΙΣΙΣ- ΤΙΜΩΡΙΑ- ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΣ
Από τη Μνηστηροφονία στην Ομηρική εποχή
έως τη σύγχρονη αντεγκληματική πολιτική
Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω
Σύμφωνα με τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων, όποιος συμπεριφερόταν με ασέβεια προς τους νόμους των Θεών διέπραττε Ὓβριν. Οι Θεοί ακολούθως επενέβαιναν προκαλώντας Ἄτην, δηλαδή θόλωμα στην κρίση του υβριστού, ο οποίος περιέπιπτε σε ακόμα μεγαλύτερη ὕβριν. Αυτή επέφερε την Νέμεσιν, δηλαδή την οργή και την εκδίκηση των Θεών. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η Τίσις, δηλαδή η τιμωρία του υβριστή, όπως προκύπτει και από την ετυμολογία της λέξης.
Κατά τη διάρκεια της απουσίας από την Ιθάκη του Άνακτος Οδυσσέα, οι 108 μνηστήρες διέπρατταν ὕβριν επί 3 χρόνια, 17 έτη μετά την έναρξη του Τρωικού Πολέμου και 7 από τη λήξη του, και συγκεκριμένα εκμεταλλευόμενοι την εικοσαετή απουσία του Οδυσσέα και τη συνακόλουθη μοναξιά της Πηνελόπης, είχαν προβεί στα ακόλουθα: κατασπαταλούσαν την περιουσία του Οδυσσέα και την προίκα της Πηνελόπης, πλάγιαζαν με τις υπηρέτριες των βασιλικών ανακτόρων, σχεδίαζαν τον γάμο ενός εξ αυτών με την Πηνελόπη, καθώς επίσης και εσχάτη προδοσία, δηλαδή τη βασιλοκτονία του διαδόχου του θρόνου, υιού του Οδυσσέα και της Πηνελόπης, Τηλεμάχου, με σκοπό τον σφετερισμό της βασιλικής εξουσίας και περιουσίας.
Με την επιστροφή του Οδυσσέα στο παλάτι, ακολουθεί η μνηστηροφονία 108 μνηστήρων, ο απαγχονισμός 12 γυναικών δούλων και ο βασανισμός ενός δούλου οι οποίοι «δάγκωσαν το άπειρο χώμα 1». Αρωγός του Οδυσσέα στην τίσιν στέκεται η Θεά Αθηνά.
Στους στίχους 474-477 της ραψωδίας χ΄ της Οδύσσειας διαπιστώνουμε ότι ο προδότης γιδοβοσκός Μελάνθιος, είχε το πιο επώδυνο τέλος από όλους, διότι, ενώ ήταν μέλος του προσωπικού του Οδυσσέα, αυτός βοηθούσε τους σφετεριστές μνηστήρες. Έτσι, αυτός που, κατά το όνομά του, έφερε το μαύρο άνθος, κόμιζε τα άνθη του κακού με την προδοσία του, υπέστη φρικτά βασανιστήρια μετά την μνηστηροφονία: του έκοψαν τα αφτιά, τη μύτη και τους όρχεις και τα έδωσαν ωμά να τα φάνε τα σκυλιά και κατόπιν έκοψαν τα χέρια και τα πόδια του.
Το νομικό σύστημα της εποχής αυτής διαπνέεται από Θεοκρατία και οι διαφορές επιλύονται με ιδιωτικό τρόπο.
Η φύση του ανθρώπου και η ένταξή του στην κοινωνία
Υπό τις αρχές Ὓβρις- Ἄτη- Νέμεσις- Τίσις εμφανίζεται ως φυσική νομοτέλεια η ανθρωποκτονία 118 ανθρώπων και ο βασανισμός ενός. Πώς ερμηνεύεται αυτό λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αληθινή φύση του ανθρώπου και την ένταξή του στην κοινωνία;
Η εσωτερική φυσική ανάγκη του ανθρώπου για επιβίωση γέννησε την φυσική ορμή για την πραγματοποίησή της. Η φυσική ορμή επέβαλλε στον άνθρωπο έναν τρόπο ζωής: έπρεπε να ζήσει με όσα του προσέφερε η ίδια η φύση, αλλά και όσα αφαιρούσε από τους ανθρώπους άλλων κοινοβίων. Έτσι εξασφάλιζε την επιβίωση του ιδίου και των απογόνων του.
Η αναγκαστική επιβολή αυτού του τρόπου ζωής στον άνθρωπο για λόγους επιβίωσης για δεκάδες ή και για εκατοντάδες χρόνια, τον κατέστησε για τον άνθρωπο δεύτερη φύση του. Σε κύριες ιδιότητές της αναδείχθηκαν ο εγωισμός, ως φυσική ανάγκη για την δική του επιβίωση και η επιθετικότητα, ως εκδήλωση της φυσικής ορμής για την επιβίωσή του.
Η δημιουργία των πρώτων πρωτόγονων κοινωνιών για λόγους αντιμετώπισης των φυσικών κινδύνων, ευκολότερης εξεύρεσης τροφής και προστασίας από τους ανθρώπους των άλλων κοινωνιών, απετέλεσε σταθμό στην πορεία του ανθρώπου πάνω στη γη: πλέον η επιβίωση της κοινωνίας τέθηκε σε μεγαλύτερη προτεραιότητα από την επιβίωση της μονάδας του ανθρώπου.
Η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου έβρισκε εμπόδια στην διαμορφωμένη από χιλιάδες χρόνια φύση του ανθρώπου, δηλαδή στον εγωισμό και την επιθετικότητά του. Το ζήτημα λύθηκε ως εξής: για όσα θέματα ήταν δυνατό να γίνουν κατανοητά από τους κοινωνούς στις πρώιμες φάσεις διαμόρφωσης της κοινωνίας, δημιουργήθηκαν τα έθιμα. Για όσα θέματα δεν ήταν δυνατό να γίνουν κατανοητά, δημιουργήθηκε η μαγεία. Καθώς οι κοινωνίες εξελίσσονταν, τα έθιμα μετετράπησαν σε κανόνες δικαίου και η μαγεία σε θρησκεία. Τότε υπήρξαν και οι πρώτοι κανόνες ηθικής.
Ο Πλάτων στον Πρωταγόρα αναφέρει τα εξής:
Υπό αυτήν την σκοπιά λοιπόν εξηγείται η νομοτέλεια της βαριάς τιμωρίας που επέβαλε ο Οδυσσέας με την βοήθεια της Αθηνάς. Αυτός λοιπόν είναι ο λόγος που η μνηστηροφονία, ως ξεχωριστό κεφάλαιο του Ομηρικού Έπους, συνιστά πνευματικό δημιούργημα τεράστιας αξίας, όχι μόνο καλλιτεχνικής, αλλά και λόγω της προαγωγής της εγκληματολογικής επιστήμης. Συγχαίρω συνεπώς τον Δάσκαλό μου στο σκάκι, Νικόλαο Καμπάνη, για την επιμέλεια της μετάφρασης όχι μόνο της Ραψωδίας χ΄ της Οδύσσειας, αλλά όλου του Ομηρικού Έπους.
Οι κανόνες του δικαίου, της θρησκείας, της ηθικής, τελικά απέβλεπαν στον ίδιο τελικό σκοπό: στην δημιουργία στον άνθρωπο αναστολών προς κάμψη του εγωισμού και στον περιορισμό της επιθετικότητάς του.
Ο χαρακτηρισμός των εκδηλώσεων, που υπερέβαιναν τα κοινωνικώς αποδεκτά όρια, χαρακτηρίζοντας ως ανήθικες πράξεις από την ηθική, ως αμαρτίες από την θρησκεία, ως αδικίες από το δίκαιο, επί της ουσίας συνιστούσε στιγματισμό με σκοπό την αποτροπή τους. Όταν αυτός δεν ήταν αρκετός υιοθετήθηκε η επιβολή κυρώσεων: απομόνωση, τίσις από τους θεούς από το θεόπεμπτο δίκαιο.
Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε ότι όλες οι πράξεις που χαρακτηρίστηκαν εγκλήματα δεν αποτελούσαν παρά εκδηλώσεις της φυσικής ανάγκης για επιβίωση, δηλαδή φυσιολογικές εκδηλώσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Και ο Πλάτων το αναφέρει στην Πολιτεία: «Πάντως εκείνο που μας ενδιαφέρει να γνωρίζομε είναι ότι έχει μέσα του ο καθένας μας, ακόμη κι εκείνοι που θεωρούνται περισσότερο κύριοι των παθών τους, ένα είδος φοβερών, άγριων και παράνομων επιθυμιών».3
Τώρα είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε την τραγικότητα του όντος που λέγεται Άνθρωπος, του όντος που η φύση δεν του έδωσε καμία απολύτως φυσική προστασία και υπεροχή στο σώμα: για να επιβιώσει αναγκάζεται να κοινωνικοποιηθεί και να φέρεται ενάντια στην αληθινή φύση του. Αντιλαμβανόμαστε την τραγική σύγκρουση του ανθρώπου με τον εαυτό του, του ανθρώπου που είναι με το κοινωνικό άτομο που πρέπει να είναι.
Τα πορίσματα της Εγκληματολογίας κατέρριψαν κάθε θεωρία για τα αίτια του εγκλήματος. Καμία θεωρία δεν μπορεί να αποδείξει την αιτιώδη συνάφεια αιτίας και εγκληματικού αποτελέσματος. Οι έρευνες στους μονοζυγωτικούς διδύμους κλόνισαν κάθε θεωρία: από τα ζεύγη των μονοζυγωτικών διδύμων, που μοιράζονταν ίδιο γενετικό υλικό, έζησαν ίδια ενδομήτρια ζωή, στο ίδιο οικογενειακό περιβάλλον, ο ένας εγκλημάτησε και ο άλλος όχι.
Οι εγκληματολογικές έρευνες παγίωσαν πλέον την άποψη της Εγκληματολογίας ότι στο παρελθόν οι αναζητήσεις της εγκληματολογικής έρευνας ήταν στραμμένες προς την λανθασμένη κατεύθυνση. Εφόσον το έγκλημα είναι φυσιολογική συμπεριφορά, η προσπάθεια αιτιολόγησής του ισοδυναμεί με την προσπάθεια αιτιολόγησης της ανθρώπινης φύσης. Το ορθό ερώτημα που πρέπει να τίθεται είναι όχι για ποιο λόγο κάποιο άτομο εγκλημάτησε, αλλά για ποιο λόγο δεν εγκλημάτησε. Κατ΄ αναλογία το ορθό ερώτημα είναι, όχι σε ποια αιτία οφείλεται κάποια εγκληματική συμπεριφορά, αλλά για ποιους λόγους δεν λειτούργησαν οι κοινωνικοί μηχανισμοί, οι οποίοι έπρεπε να επιβάλουν κοινωνική συμπεριφορά. Δεν είναι το έγκλημα, αλλά η νομότυπη συμπεριφορά, η οποία, ως επίκτητη, οφείλεται σε κάποια αίτια. 4
Η σύγχρονη Εγκληματολογία προτείνει μέτρα πρόληψης, τα οποία με πιθανότητα -όχι βεβαιότητα, λόγω της έμφυτης τάσης για έγκλημα- μπορούν να συμβάλουν στην αποτροπή εγκλήματος, μέτρα επανένταξης στην κοινωνία, μέτρα αποκατάστασης της βλάβης του θύματος.
Διαφωτισμός
Στα μέτρα πρόληψης του εγκλήματος, που προτείνει η Εγκληματολογία, εντάσσεται και η μεταρρύθμιση του συστήματος της ποινικής καταστολής, εφόσον πέρασαν κάποιοι αιώνες κοινωνικής προσαρμογής του ανθρώπου.
O Τσεζάρε Μπεκαρία (1738-1794) θεωρείται ως ένας από τους σπουδαιότερους διανοητές του Διαφωτισμού. Ο μεγάλος αυτός Μιλανέζος φιλόσοφος και εγκληματολόγος, άλλαξε τον ρου της σύγχρονης Ιστορίας και αποπειράθηκε να κάνει τον Άνθρωπο, Ανθρώπινο, χάρη στις ιδέες που ανέπτυξε στο μνημειώδες έργο του ‘‘Περί εγκλημάτων και Ποινών (Dei Delitti e delle pene)” (1764). Η κύρια συμβολή του έργου του έγκειται στην σταδιακή κατάργηση της θανατικής ποινής και των βασανιστηρίων.
Σύμφωνα με αυτόν, η Ποινική Δικαιοσύνη θα έπρεπε να διαπνέεται από τις εξής αρχές:
Υπό το πρίσμα των ως άνω αρχών του Τσεζάρε Μπεκαρία, ο Οδυσσέας κατά τη Μνηστηροφονία πήρε εκδίκηση επιβάλλοντας ποινή βαρύτερη από τα\ εγκλήματα που διεπράχθησαν, δηλαδή επέβαλε θανατική ποινή και βασανιστήρια. Ωστόσο, δέον όπως επισημανθεί ότι, εφόσον τα εγκλήματα στο παλάτι ετελούντο κατ’ εξακολούθηση, ο Οδυσσέας εφάρμοσε τις επόμενες δύο αρχές: ενήργησε άμεσα, δημιουργώντας και την πεποίθηση επιβολής ποινής μετά βεβαιότητος για όποιο άλλο έγκλημα διαπραχθεί στο μέλλον, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο το αίσθημα της ασφάλειας των υπηκόων του.
Μετεπαναστατική Ελλάδα
Τα πνευματικά δημιουργήματα των Ομηρικών Επών, της Οδύσσειας και της Ιλιάδας, και γενικώς τα δημιουργήματα των Αρχαίων Ελλήνων, δεν είναι τα μόνα τα οποία μας κάνουν υπερήφανους. Και η νεότερη Ελλάδα έχει να επιδείξει πνευματικά δημιουργήματα εξίσου ικανά με τα Ομηρικά Έπη να μας γεμίσουν υπερηφάνεια. Τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα είναι τα Συντάγματα της Μετεπαναστατικής Ελλάδας.5 Τα Συντάγματα αυτά κυρίως απευθύνονταν στους Δυτικοευρωπαίους, προκειμένου να αντληθούν κεφάλαια για το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος, γι’ αυτό και ήταν τόσο ριζοσπαστικά και φιλελεύθερα για την εποχή τους.
Η δουλεία κατά την Ομηρική εποχή ήταν θεσμός. Το παράδοξο είναι ότι στον σύγχρονο κόσμο πρώτη η Ελλάδα την κατήργησε και μάλιστα, η ταλαίπωρη Ελλάδα, μετά την απελευθέρωσή της από τον Τουρκικό ζυγό.
Ανωτέρω περιεγράφησαν τα φριχτά βασανιστήρια του δούλου Μελάνθιου. Στο πρόσωπο του Μελάνθιου εκπροσωπούνται δύο έννοιες, για τις οποίες είμαστε υπερήφανοι ότι πρώτη η Ελλάδα στον σύγχρονο κόσμο κατήργησε: τη δουλεία και τα βασανιστήρια. Πράγματι, στον Τίτλο Ε΄, Τμήμα Θ΄ περί του Δικαστικού του 1ου Συντάγματος της μετεπαναστατικής Ελλάδος, ήτοι στο Σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822, προβλέπεται ότι: «Τα βασανιστήρια καταργούνται διαπαντός καθώς και η ποινή της δημεύσεως».6 Οι συντάκτες έδωσαν το όνομα «Διακήρυξις της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος». Πρόκειται για ένα πρωτοπόρο για την εποχή κείμενο που διαπνέεται από τα δημοκρατικά και φιλελεύθερα ιδεώδη της Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στους 4 συντάκτες του 7 συγκαταλέγεται το πρότυπο Ανδρός και Δικαστού, ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, ο εύψυχος εκείνος Δικαστής, που μειοψήφησε στην Δίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα και αρνήθηκε να υπογράψει την απόφαση καταδίκης τους σε θάνατο για εσχάτη προδοσία, παρά τις απειλές κατά της ζωής, της τιμής και του επαγγέλματός του από τους υποστηρικτές της Βαυαρικής Αντιβασιλείας. 8
Στον στίχο 423 της ραψωδίας χ΄ της Οδύσσειας βλέπουμε ότι η τροφός του Οδυσσέα, Ευρύκλεια, τον ενημερώνει ότι στις γυναίκες που δουλεύανε στα βασιλικά ανάκτορα είχαν διδάξει «δουλοσύνην ανέχεσθαι». Αιώνες μετά, στο Τμήμα Β΄, Κεφάλαιο Β΄ Περί των δικαιωμάτων των Ελλήνων του Συντάγματος του Άστρους του 1823 προβλέπεται ότι: «Εις την Ελληνικήν Επικράτειαν ούτε πωλείται, ούτε αγοράζεται άνθρωπος· αργυρώνητος δέ παντός γένους, και πάσης θρησκείας, άμα πατήσας το Ελληνικόν έδαφος, είναι ελεύθερος και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος.»
Το Σύνταγμα αυτό ήταν τόσο πρωτοποριακό για την εποχή του, ώστε μετέτρεψε τον Ελληνικό Αγώνα «από περιφερειακό ζήτημα, το οποίο αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά τον σουλτάνο, σε ευρωπαϊκό επαναστατικό κίνημα οργανωμένο στη βάση των δικαιωμάτων των εθνών για αυτονομία και ελευθερία.» 9
Από πλευράς ποινικής καταστολής, το 1ο Νομοθέτημα περί θεμάτων της φυλακής στην μετεπαναστατική Ελλάδα ήταν το Ψήφισμα αρ. 278, το οποίο ψηφίστηκε στο Ναύπλιο, την 14η Δεκεμβρίου 1830 επί Κυβερνήσεως Ιωάννη Καποδίστρια.
Μολονότι υπάρχει ακόμα η τιμωρητική αντίληψη, ωστόσο και αυτό το νομοθέτημα πρωτοπορεί, καθώς καθιερώνει την δίκαιη τιμωρία και δίκαιη μεταχείριση των κρατουμένων. Με την φράση ότι «Ο κρατούμενος είναι ένα άτομο, που έχει στερηθεί την ελευθερία του με μια καταδικαστική απόφαση για ένα χρονικό διάστημα, κατά το οποίο πρέπει να τύχει μιας μεταχείρισης ανθρώπινης και δίκαιης» απηχεί τις αντιλήψεις του Τσεζάρε Μπεκαρία περί αναλογίας περί βαρύτητας ποινής και σοβαρότητας του εγκλήματος.
Στο άρθρο 224 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, τον Μάιο του 1834, επί Βαυαρικής Αντιβασιλείας προβλέπεται ότι: «Οι φυλακίζοντες υποχρεούνται να συμπεριφέρονται με προσήνεια, σεβασμό της τιμής και χωρίς χρήση βίας προς τον κατηγορούμενο.»
Στο Διάταγμα «Περί Σωφρονιστικής Πολιτικής», της 12ης Ιανουαρίου 1837 υιοθετείται για πρώτη φορά ο όρος: «Σωφρονισμός». 10 Ο όρος αυτός σηματοδοτεί την σταδιακή απομάκρυνση από τη νοοτροπία της τιμωρίας και της εκδίκησης στην ποινική καταστολή και τη υιοθέτηση της ιδέας του σωφρονισμού προς μελλοντική επανένταξη των κρατουμένων στην κοινωνία.
Σύγχρονες τάσεις αντεγκληματικής πολιτικής:
Ο Καθηγητής Νικόλαος Χωραφάς, μέλος των Νομοπαρασκευαστικών Επιτροπών Ποινικού Κώδικα ετών 1933,1934,1939,1944,1947 11 διδάσκει ότι η Ποινική καταστολή συνιστά το «έσχατο καταφύγιο της εννόμου τάξεως» (ultimum refugium, ultimum remedium, ultima ratio). 12
Δίνεται πλέον έμφαση στην πρόληψη του εγκλήματος, η οποία επιτυγχάνεται με την ευαισθητοποίηση κοινωνίας, τον κοινοτικό σωφρονισμό και τον κοινοτικό έλεγχο 13, την επιτήρηση της γειτονιάς, την σύσταση Εταιριών Προστασίας Ανηλίκων, την ψυχοθεραπεία εντός της φυλακής για τους δράστες εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας ανηλίκων 14.
Ο Καναδάς, όμορος χώρα με τις Η.Π.Α., εφαρμόζει ήπια αντεγκληματική πολιτική με εστίαση στην πρόληψη και -σε περίπτωση καταστολής-με εστίαση στην επιτήρηση και την κοινωφελή εργασία εντός της κοινότητας μάλλον, παρά εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων. Από το 1990 κι εφεξής εμφανίζεται πτώση της εγκληματικότητας σε Αμερική και Καναδά. Στην Αμερική μειώθηκε η εγκληματικότητα λόγω της εγκαθίδρυσης του δόγματος της μηδενικής ανοχής ακόμα και σε ήσσονος σοβαρότητας αδικήματα. Στον Καναδά αντίθετα η εγκληματικότητα μειώθηκε χάρη στην καλλιέργεια της ανοχής στην διαφορετικότητα, στην ανοχή ακόμα και στους ανθρώπους με εξωτερικευμένη εγκληματική τάση, οι οποίοι πρέπει να επανενταχθούν και να επανακοινωνικοποιηθούν. Επίσης η εγκληματικότητα στον Καναδά μειώθηκε και λόγω της ισότητας στην κατανομή του εισοδήματος. 15
Αυτό το χαρακτηριστικό παράδειγμα των δύο όμορων κρατών λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν στην αντεγκληματική πολιτική.
Στην σύγχρονη Ελλάδα είχαμε 3 περιόδους ποινικής νομοθεσίας: την μετεπαναστατική περίοδο της συστάσεως του Ελληνικού Κράτους, την περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την περίοδο μετά την 1η Ιουλίου 2019, ότε αντικαταστάθηκαν οι κώδικες που ίσχυσαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στο Συνέδριο της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, που πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο του Εφετείου Αθηνών, 6-8 Σεπτεμβρίου 2019 ακούσαμε με θλίψη ότι στην σύγχρονη εποχή η Ελλάδα αποτελεί ουραγό 16 των εξελίξεων στην ποινική νομοθεσία, καθώς έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ισοβιτών μεταξύ των Κρατών Μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης (ποσοστό 10% έναντι 1,3%, ενδεικτικά η Ελλάδα έχει 1000 ισοβίτες, η Γερμανία 170 και η Πορτογαλία 40) και το μεγαλύτερο ποσοστό πολυετών καθείρξεων 10-20 ετών (ποσοστό 50% έναντι 10%) 17 χωρίς αυτό να ανταποκρίνεται σε αντίστοιχο ύψος εγκληματικότητας ή να έχει αντίστοιχο αντίκτυπο στην πρόληψή της, ενώ η εγκληματικότητα της Ελλάδας είναι ίση ή χαμηλότερη από τον μέσο όρο. 18
Ας μας αποδείξει κάποιος υπεύθυνα ότι με τέτοια ποσοστά έχουμε και τόσο υψηλή εγκληματικότητα, και μολονότι φύγαμε από την εποχή της Τίσεως, μολονότι φύγαμε από την εποχή της Τιμωρίας, και διανύουμε την εποχή του Σωφρονισμού κι εγώ επωνύμως θα ζητήσω την επιστροφή στην πρώιμη εποχή της Τίσεως και την επαναφορά της θανατικής καταδίκης.
Χαιρετίσαμε στο Συνέδριο αυτό ως πολύ θετική εξέλιξη για τον κοινοτικό σωφρονισμό την για πρώτη φορά από 1.7.2019 ένταξη στο άρθρο 50 του Νέου Ποινικού Κώδικα της προσφοράς κοινωφελούς εργασίας στις κύριες ποινές, μαζί με τις στερητικές της ελευθερίας και τη χρηματική ποινή. Ωστόσο, λόγω της ανεπάρκειας της οργανωτικής δομής ανέκυψαν αμέσως δυσκολίες εφαρμογής του άρθρου στην πράξη, οπότε λίγες ημέρες μετά, διά του άρθρου 98 Ν.4623/2019 (ΦΕΚ Α΄ 134/9.8.2019) η ισχύς της προσφοράς κοινωφελούς ανεστάλη επ’ αόριστον.
Είμαστε υπερήφανοι ως Έλληνες για τα πνευματικά δημιουργήματα των Ομηρικών Επών.
Είμαστε υπερήφανοι ως Έλληνες για τα πνευματικά δημιουργήματα των μετεπαναστατικών Συνταγμάτων.
Ευχόμαστε η εισαγωγή στην τρίτη περίοδο Ποινικής Νομοθεσίας της σύγχρονης Ελλάδας να δώσει στην Ελλάδα την θέση που της αξίζει.
Για τον λόγο αυτό με μεγάλη τιμή και χαρά ανέλαβα να συγγράψω τη μελέτη ‘‘ΤΙΣΙΣ - ΤΙΜΩΡΙΑ - ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΣ’’ στη μετάφραση της Ραψωδίας χ΄ - Μνηστηροφονία της Οδύσσειας, που εκπόνησε ο Δάσκαλός μου, Νικόλαος Καμπάνης, ως μια ελάχιστη συμβολή μου στην προσπάθεια η Ελλάδα να δώσει ξανά τα Φώτα της στην Ανθρωπότητα.
