Για να πραγματοποιηθεί ο αγώνας του τόξου με τα πελέκια (άθλος), χρειάζεται μεγάλος χώρος. Το μέλαθρο του Οδυσσέα πρέπει να είχε διαστάσεις palais de sports.
Όταν σημάδεψε λοιπόν ο Οδυσσέας τα πελέκια, προσπαθώντας να περάσει το βέλος από την κάποια, άγνωστη σ’ εμάς, οπή ή γωνία, για να μη γκρεμιστούν, λόγω της οπισθίας ταλάντωσης, θα έπρεπε να στηθούν μακριά του.
πᾶσι μίαν μακρήν, καὶ ἐπὶ στάθμην ἴθυνεν,
ἀμφὶ δὲ γαῖαν ἔναξε. …» Oδύσσεια φ΄ 120-122
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η σάλα που φιλοξενούσε 108 μνηστήρες, 6 υπηρέτες και δεκάδες άλλους από το προσωπικό, θα πρέπει να είναι μεγέθους palais de sports. Kαι συνεπώς, τόσο το δωμάτιο στο Θιάκι, όσο και το σαλόνι στον Πόρο ΔΕΝ καλύπτουν τις προδιαγραφές του έπους. Αντίθετα στη δικά μας θεωρία, με βάση την εισήγηση του Νίκου Λιβαδά περί του παλατιού του Οδυσσέα επί της ευρύχωρης οριζόντιας κορυφογραμμής του λόφου Σγουρού ή Κρίκελου, δεξιά των ερειπίων της Ανάληψης, προσφέρει άνετη λύση στο θέμα του τεράστιου χώρου της απέραντης σάλας του ανακτόρου.
Σπύρος Μπάκας. Αρχαιολόγος (M.Sc), Πανεπιστήμιο Βαρσοβίας spyrosbakas@gmail.com
Η τοξοβολία κατείχε κυρίαρχο ρόλο στην Εποχή του Χαλκού, ειδικά κατά την δεύτερη χιλιετία π.Χ. Η τεχνολογική εξέλιξη από τα απλά ξύλινα τόξα στα σύνθετα τόξα ήταν ένας σημαντικός παράγοντας που επηρέασε το πεδίο της μάχης με διάφορους τρόπους. Το κρίσιμο πλεονέκτημα των σύνθετων τόξων ήταν ότι μπορούν να έχουν μικρότερο σχήμα και να διατηρούν τη δύναμή τους μέσω της συσχέτισης διαφορετικών υλικών (ξύλο, τένοντες, κέρατο). Είχαν περισσότερη δύναμη, πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια και το μικρό τους μέγεθος βοηθά σημαντικά τον τοξότη στην κινητικότητα. Η στρώση του κέρατος στην κοιλιά του τόξου προσφέρει την απαραίτητη συμπίεση δύναμης, ενώ οι τένοντες στην εξωτερική πλευρά του τόξου την απαραίτητη ελαστικότητα για να μην σπάσει το τόξο κατά την ταλάντωση. Η πρώτη απεικόνιση ενός πιθανού σύνθετου τόξου μπορεί να ανιχνευθεί στη στήλη του Νaram-Sin του Akkad (23ος αιώνας π.Χ.). Εκείνη την εποχή τοποθετούνται χρονολογικά και τα ευρήματα υπολειμμάτων σύνθετων τόξων στη λίμνη Βαϊκάλη, κατασκευασμένων από κέρατο ελαφιού. Το σύνθετο τόξο εισήχθη στην Αίγυπτο από τους Υξώς τον 18ο αιώνα π.Χ. Το παλαιότερο παράδειγμα Αιγυπτιακού σύνθετου τόξου βρέθηκε στον τάφο του Ahmose Penhant (16ος αι. π.Χ.) ενώ τριάντα δύο ακόμη έχουν βρεθεί ακόμα στον τάφο του Tutankhamen. Παρόλα αυτά, δεν έχουμε κάποια δημοσιευμένα αρχαιολογικά παραδείγματα τμημάτων σύνθετων τόξων του χώρου του Αιγαίου, της εποχής του Χαλκού.
Δύο ανάγλυφες αναπαραστάσεις χρήσης και προετοιμασίας τόξου με πρωταγωνιστή τον βασιλιά Ashurbanipal ( ή Σαρδανάπαλο)
Βόρειο παλάτι, Νινευή, βόρειο Ιράκ, 645-635 π.Χ Φωτογραφίες από το Βρετανικό Μουσείο (www.britishmuseum.org)
Τμήμα του ανάγλυφου της κάτω φωτογραφίας έχουμε στο εξώφυλλο του βιβλίου
Το τόξο του Οδυσσέα, αναφέρεται ότι ήταν μεγάλου μεγέθους (μέγα τόξον) και φυλασσόταν σε μια διακοσμημένη θήκη, τον γωρυτό (γωρυτῷ, ὅς οἱ περίκειτο φαεινός). Η φύλαξη του τόξου στον γωρυτό θα μπορούσε να είναι μια σημαντική ένδειξη ότι αναφερόμαστε απαραίτητα σε σύνθετο τόξο. Ο γωρυτός χρησίμευε στο να φέρει ένα δεμένο σύνθετο τόξο, σε κατάσταση ετοιμότητας και άμεσης χρήσης, μη δυνάμενο να χάσει τη δύναμή του τανυσμένο για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Το μόνο υλικό που αναφέρεται σε σχέση με την κατασκευή του είναι το κέρατο. Όταν το τόξο δεν ήταν τανυσμένο, χαρακτηρίζεται από τον Όμηρο ως “παλίντονον”, “αγκύλο” η “καμπύλο” . Aυτά τα επίθετα υπογραμμίζονται επανειλημμένα από τον Όμηρο. Η έμφαση που δόθηκε σε αυτό το χαρακτηριστικό δείχνει ότι αυτή η αντανακλαστική καμπύλη του τόξου ήταν ένα πολύ ευδιάκριτο χαρακτηριστικό. Παράλληλα η επιφάνεια του τόξου ήταν γυαλισμένη (ἐύξοον). Το τόξο πέρα από το ότι φυλασσόταν με ασφάλεια σε γωρυτό, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από τον Οδυσσέα στα μεγάλα θαλάσσια ταξίδια του, αλλά παρέμεινε στην Ιθάκη. Αυτό θα μπορούσε να είναι μια ένδειξη του ευαίσθητου χαρακτήρα των σύνθετων τόξων, τα οποία χρειάζονται πολλή προσοχή και προστασία, και πρέπει να αποφεύγουν την υγρασία. Ο Οδυσσέας παράλληλα προσέχει να μην έχει διαβρωθεί το τόξο από σκουλήκια (ἶπες) τα οποία θα μπορούσαν να αλλοιώσουν τον κορμό (πιθανώς τη στρώση κεράτου) , “πειρώμενος ἔνθα καὶ ἔνθα, μὴ κέρα ἶπες ἔδοιεν”.
Bασιζόμενοι στα ευρήματα των σύνθετων τόξων που έχουν ανακαλυφθεί στην Αίγυπτο, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε αυτό το επιχείρημα μιας και αυτά ή αντίστοιχα σκουλήκια έχουν αλλοιώσει τις στρώσεις κεράτων αυτών των τόξων ή τα έχουν εξαφανίσει εντελώς.
Το τόξο ήταν εξαιρετικά δύσκολο να έρθει σε κατάσταση τάνυσης, μιας και οι δοκιμαζόμενοι μνηστήρες δεν μπορούσαν να λυγίσουν το τόξο και να περάσουν την χορδή στην κορύνη. Οι μνηστήρες προσπαθούν να το ζεστάνουν στη φωτιά, θερμαίνοντας πιθανώς την εσωτερική στρώση του κεράτου, ενώ το αλείφουν με λίπος για να γίνει πιο ελαστικό. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι παράλληλα με τη δύναμη, σημαντικός παράγοντας στην τάνυση του τόξου από τον Οδυσσέα έπαιζε και η ικανότητα / εξοικείωση με αυτό το είδους όπλου, αφού σημειώνεται ότι ο Οδυσσέας έδεσε το τόξο χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια “ἄτερ σπουδῆς”. Αυτό θα μπορούσε να έχει έναν παραλληλισμό με τα πολεμικά ήθη της ύστερης εποχής του Χαλκού, μιας και γνωρίζουμε ότι οι επίλεκτοι Μυκηναίοι πολεμιστές (EQETAS, LAWAGETAS, WANAX) κατά πάσα πιθανότητα ήταν αυτοί που είχαν το προνόμιο να φέρουν τα ακριβά σύνθετα τόξα, έναντι των απλών πολεμιστών που έφεραν τα απλά ξύλινα. Το ότι το σύνθετο τόξο ήταν μια δαπανηρή και ακριβή κατασκευή, το παρατηρούμε μεταξύ άλλων στο σημείο που ο Οδυσσέας είναι διατεθειμένος να ανταλλάξει το κοφτερό του σπαθί και το δυνατό δόρυ του για να πάρει το τόξο (Οδ. φ΄ 34). Μία πολεμική Μυκηναϊκή ελίτ λοιπόν, θα μπορούσε πιθανώς να είναι εξοικειωμένη με τη χρήση αυτών των δυνατών σύνθετων τόξων και να γνώριζαν τις κατασκευαστικές και τεχνικές λεπτομέρειες έναντι των λοιπών πολεμιστών, γεγονός που τους έδινε το πλεονέκτημα στη δυνατότητα χρήσης τους. Οι μνηστήρες αν και ανήκουν στη Μυκηναϊκή ελίτ, δεν είναι ενεργοί πολεμικά και πιθανώς δεν είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση αυτού του ειδικού όπλου. Παρόλα αυτά, η ιστορία του τόξου του Οδυσσέα, δεν είναι η μόνη περιγραφή ενός ήρωα/βασιλιά της εποχής του Χαλκού, ο οποίος αποκλειστικά αυτός θα μπορούσε να δέσει το διάσημο τόξο του. Οι Φαραώ της Αιγύπτου Tuthmosis III (1504-1450 π.Χ), ο Amenophis II (1450-1425 π.Χ.), ο Tuthmosis IV (1425-1417 π.Χ.), ο Ay (1352-1348) και ο Rameses II (1304-1237 π.Χ ) αναφέρονται ως επιδέξιοι τοξότες-βασιλείς. Από αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ ενδιαφέρουσα η περιγραφή της στήλης του Amenophis II στην Γκίζα, στην οποία αναφέρεται ότι το τόξο του Φαραώ ανταποκρίνεται αποκλειστικά στον Φαραώ και κανένας άλλος δεν μπορούσε να το δέσει.
Βασιζόμενοι στα παραπάνω στοιχεία, και συνυπολογίζοντας τα αρχαιολογικά δεδομένα της εποχής στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε το τόξο του Οδυσσέα, ως πιθανώς ένα ιδιόμορφο σύνθετο γωνιώδες (angular) τόξο, το οποίο πρέπει να έχει κατασκευαστική καταγωγή από την Κρήτη, με εμφανείς επιρροές από την Αίγυπτο και την Μέση Ανατολή. Σε αυτό το σενάριο συμφωνούν και διάσημοι ειδικοί του παρελθόντος όπως ο W.McLeod και η C.Sutherland
.
Βιωματική δοκιμή της ανακατασκευασμένης Μυκηναϊκής «Πανοπλίας των Δενδρών» (15ος αιώνας π.Χ), από τον συγγραφέα, στα πλαίσια πειραμάτων για τη συγγραφή της Μεταπτυχιακής του Διατριβής στην Αρχαιολογία. Τα πειράματα περιελάμβαναν σειρά ελεγχόμενων δοκιμών της πανοπλίας με τη χρήση όπλων, υπό την καθοδήγηση ειδικών συμβούλων, και υπό την εποπτεία του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας. Το αντίγραφο της πανοπλίας κατασκευάστηκε το 2011 από τον κατασκευαστή Δημήτρη Κατσίκη, και ανήκει στον Σύλλογο Ιστορικών Μελετών ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ.
Το σημαντικό αυτό επιχείρημα στην πορεία για την αποκάλυψη της Ομηρικής Ιθάκης, καθώς και η έρευνα του Σπύρου Μπάκα δημοσιεύτηκε το 2019 στο βιβλίο:
