Κατά την περιγραφή του ταξιδιού του Οδυσσέα με τη σχεδία έχουμε την Άρκτο επ' αριστερά και από πίσω του άνεμο λιαρό-χλιαρό, όχι λαύρο-ζεστό, δηλαδή απ' ευθείας από τη Αφρική...
ΟΔΥΣΣΕΙΑ ραψωδία ε' στίχοι 268-281:
άνοιξε πανιά 'φχαριστημένος θεΪκά από το πρίμο ο Δυσσέας.
Ύστερα το πηδάλιο με τέχνη ευθυγραμμίζει
κρατώντας, στα βλέφαρα ο ύπνος δεν του πέφτει.
Την Πούλια παρακολουθεί και το Βοσκό π' αργεί να δύσει
και Άρκτο, που και Άμαξα την λέν' με "παρατσούκλι"'
γύρω σ' αυτόνε στρέφεται κι Ωρίωνα τοξεύει,
αυτή που στον Ωκεανό δεν πάει να κολυμπήσει'
διότι τον συμβούλεψε αυτήν η Καλυψώ
να έχει επ' αριστερά όταν ποντοπορεύει.
Κι έπλεε μεν δεκαεπτά μέρες ποντοπορεύων,
δέκατη όγδοη κι εφάνη... Τα σκιερά βουνά
γης (της Σχερίας) των Φαιάκων, κι όπου γιαυτό "περνιόντουσαν" πως ήτανε κοντά'
κι ως οπτασία του φανήκαν μέσα στη θάλασσα την ομιχλώδη.
΄΄... Οὖρον δὲ προέηκεν ἀπήμονά τε λιαρόν τε·
γηθόσυνος δ’ οὔρῳ πέτασ’ ἱστία δῖος Ὀδυσσεύς.
Αὐτὰρ ὁ πηδαλίῳ ἰθύνετο τεχνηέντως
ἥμενος, οὐδέ οἱ ὕπνος ἐπὶ βλεφάροισιν ἔπιπτεν.
Πληιάδας τ’ ἐσορῶντι καὶ ὀψὲ δύοντα Βοώτην
ἄρκτον θ’, ἣν καὶ ἄμαξαν ἐπίκλησιν καλέουσιν,
ἥ τ’ αὐτοῦ στρέφεται καί τ’ Ὠρίωνα δοκεύει,
οἴη δ’ ἄμμορός ἐστι λοετρῶν Ὠκεανοῖο·
τὴν γὰρ δή μιν ἄνωγε Καλυψὼ δῖα θεάων
ποντοπορευέμεναι ἐπ’ ἀριστερὰ χειρὸς ἔχοντα.
Ἑπτὰ δὲ καὶ δέκα μὲν πλέεν ἤματα ποντοπορεύων,
ὀκτωκαιδεκάτῃ δ’ ἐφάνη... Ὄρεα σκιόεντα
γαίης Φαιήκων, ὅθι τ’ ἄγχιστον πέλεν αὐτῷ·
εἴσατο δ’ ὡς ὅτ’ ἐρινὸν ἐν ἠεροειδέι πόντῳ. ...''
ΟΔΥΣΣΕΙΑ ραψωδία ε' 268-281
George Rotas, ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ:
She sent him a soft and tepid tailwind;
Odysseus set sails divinely pleased by the tailwind.
Then he aligns the helm with craftsmanship
holding it, sleep wouldn’t come for his eyes.
He is watching the Pleiads and the Bootes who is setting late
and the Plough, which is also called Carriage as a “nickname”,
is turning around him and aims at Orion,
she who is not going to the ocean to swim;
because Calypso advanced him
to have her ON HIS LEFT while he is going.
And he was sailing for seventeen days in the sea,
the eighteenth day it appeared… The shady mountains (of Scheria)
the land of the Phaeacians, where he thought that they were close;
but him as he was coming back from the Ethiopians, the lord, the shaker of the earth (Poseidon).
Γιώργος ΡΩΤΑΣ, ιστιοπλόος: Η ΝΑΥΠΗΓΗΣΗ της σχεδίας από τον Οδυσσέα, Η ΠΛΕΥΣΗ, Ο ΥΔΡΟΣΤΡΟΒΙΛΟΣ.
Η ΝΑΥΠΗΓΗΣΗ
Μπορούμε να φανταστούμε τον Οδυσσέα με τα εργαλεία υλοτόμησης στα χέρια να προχωράει στο δάσος για να διαλέξει την κατάλληλη ξυλεία. Πέρα από την επιλογή του είδους θα έλεγξε και την ποιοτική ξήρανση απαραίτητη για την μικρότερη δυνατή πυκνότητα ώστε να εξασφαλίζει καλύτερη δυνατή πλεύση δηλαδή να μην υπάρχουν ρωγμές ή τρύπες από έντομα καθώς και μεγάλοι ρόζοι έχοντας πάντα στο μυαλό του τις διαστάσεις της κατασκευής. Ακόμη θα έλεγξε την ελαστικότητα των κορμών ώστε να αντέξουν στα δυναμικά φορτία που θα εξασκούν επάνω τους τα κύματα.
Εδώ αξίζει να κάνουμε μια παρένθεση για ένα άγνωστο στους πιο πολλούς δέντρο , τον Σκλήθρο ή ALNUS glutinosa όπως είναι η Λατινική ονομασία του – Άλνος ο κολλώδης στα Ελληνικά. Είναι δυνατό φυλλοβόλο κατ’εξοχήν παραποτάμιο δέντρο.
Ήταν συνηθισμένη η χρήση του στην κατασκευή πλωτών μέσων λόγω δε της αντοχής του σε υποβρύχια σήψη χρησιμοποιείτο για τους στύλους θεμελίωσης στην Βενετία.
Μετά την επιλογή και κοπή των κατάλληλων κορμών υποθέτουμε ότι με κάποια σχοινιά τα κατέβασε από τους ‘’σύρτες’’, όπως αποκαλούσαν τα μονοπάτια δάσους-ταρσανά στην χώρα μας μέχρι πριν μερικά χρόνια και άρχισε η κατασκευή.
Κι ερχόμαστε στην σειρά των εργασιών , πρώτα κατασκεύασε το εξωτερικό κέλυφος που στην σχεδία θα αποτελείτο από διαμήκεις προτρυπημένους κορμούς δεμένους περνώντας τα σχοινιά από τις οπές, στην συνέχεια προσάρμοσε - αφού είχε τρυπήσει πρώτα – τα εγκάρσια ξύλα , όλα αυτά όπως μας περιγράφει ο Όμηρος σε μέγεθος φορτηγίδας {εὐρύγαστρα πλοία που κινούνται αποκλειστικά με το πανί (τα ελάχιστα κουπιά χρησιμοποιούνταν μόνο για τους ελιγμούς προσόρμισης και απόπλου) και μετέφεραν εμπορεύματα σε ασφαλείς θαλάσσιες διαδρομές}.
Αφού ολοκλήρωνε με εντορμίες - σύστημα διπλού θηλυκώματος όπου το ένα ξύλο έχει κατά μήκος ‘’δόντι’’, το άλλο αντίστοιχη εσοχή (φωτογραφία)- και τα κατάλληλα υλικά επάλειψης στεγάνωσης θα συνέχιζε στην σύνδεση με το κατάστρωμα.
Κομμάτι ξύλου με εντορμίες για τοποθέτηση τενόντων, μάλλον υπόλειμμα από ναυπήγηση πλοίου σε καρνάγιο του Mersa-Gawasis, Αίγυπτος,
12η Δυναστεία, 20ος -19ος αιώνας π.Χ.. (σχέδιο: Sayed, 1980, 157, εικ. 3).
Κάποια σχοινιά από φλούδες δέντρων εκτός από σύνδεσμοι θα του χρησίμευσαν τόσο για ξάρτια (συνδέουν τον κορμό του άλμπουρου με το κατάστρωμα της σχεδίας ώστε να στερεώνουν κατακόρυφα το πρώτο) όσο και για σκότες (σκοινιά που μετακινούν το πανί κατά την οριζόντια διεύθυνση).
Μικρότερης διατομής ξύλα χρησιμοποίησε για να κατασκευάσει τα κατακόρυφα περιμετρικά κολωνάκια και ρέλια καθώς και για την διαμόρφωση του χώρου αποθήκευσης των εφοδίων.
Με ιδιαίτερη λεπτομέρεια θα κατασκεύασε το πηδάλιο, που ακόμη και σε εικόνες μεταγενέστερων αγγείων μοιάζει περισσότερο με μεγάλο κουπί.
Αφού παρέλαβε από την Καλυψώ το ύφασμα , έραψε και στερέωσε στον σταυρό το πανί που θα άνοιγε μετά την καθέλκυση.
Τελειώνοντας το φόρτωμα των εφοδίων έσπρωξε πάνω στα κύλιστρα από κορμούς τη σχεδία και ξεκίνησε το ταξίδι με ούριο άνεμο που-λαμβάνοντας υπ’όψιν την θέση του Γκότζο-θα ήταν είτε Πουνέντες (Δυτικός) για πλεύση κατάπρυμνα ή ΜαΪστρος(ΒΔ) ή Γαρμπής (ΝΔ) για πλεύσεις δευτερόπρυμνα.
Οι περιγραφές του Ομήρου οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το ταξίδι από το Γκότζο στην Κέρκυρα εξελίχθηκε μέσα στην άνοιξη . Είναι η εποχή με τους περισσότερους Νοτιάδες σ’αυτό το τμήμα τής Μεσογείου χωρίς να αποτελούν τον μόνο άνεμο. Εξηγεί όμως την «ανάβαση» από 36ο 03’ 42’’ βόρειο πλάτος που βρίσκεται το ‘’ir-Ramla’’ του Γκότζο που πιθανολογούμε ότι ξεκίνησε μέχρι το 39ο 40’ 29’’ που βρίσκεται ο κάβος πριν την Δασσιά στην Κέρκυρα.
Πολλά είναι τα θαλάσσια ρεύματα που επικρατούν στην Μεσόγειο και σύμφωνα με τον Μ.Μurray, οι άνεμοι κατά την κλασσική αρχαιότητα ήταν ίδιοι με τους σημερινούς (Murray,W.M.,1987,”Do modern winds equal ancient winds?)
Διάγραμμα κατάστασης των ρευμάτων της Μεσογείου κατά τον Σεπτέμβριο 2006.
Φυσικό είναι ακόμη να ‘’ξέσερνε’’ ένα τέτοιο αβαθές πλεούμενο με αποτέλεσμα να εκτρέπεται συχνά από την πορεία του.
Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω η πορεία του κάθε άλλο παρά ‘’Ωκύπορος’’ ήταν δηλαδή δεν εκινείτο σε ευθείες.
Β) ΧΡΟΝΟΣ
Τον Ιούλιο του 2014 δέκα κωπηλάτες ξεκινώντας από τα Κύθηρα έφτασαν στα Χανιά με μια σχεδία μήκους 12 μέτρων x 2.40 πλάτος (φωτο) που κατασκευάστηκε με πέτρινα εργαλεία, παρόμοια με αυτά που εικάζεται ότι χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι κατά την παλαιολιθική εποχή και με υλικά... χιλιάδων χρόνων όπως καλάμια, κορμούς από κυπαρίσσια, δέρμα από κατσίκα και σχοινί. Το «πανί» ήταν από καλάμια και τα 70 μίλια τα κάλυψαν σε 48 ώρες ταξιδιού (1.5 ν.μ/ώρα περίπου). Όλο το εγχείρημα έγινε για να εξετασθεί κατά πόσον ο άνθρωπος πριν 130000 χρόνια είχε την δυνατότητα κατασκευής πλωτού μέσου που θα του επέτρεπε να διανύει μεγάλες αποστάσεις.(Να σημειωθεί ότι η κατασκευή τής σχεδίας ξεκίνησε την 1η Μαΐου και ολοκληρώθηκε στα μέσα Ιουνίου).
Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι είχε την ίδια ταχύτητητα με αυτήν του σύγχρονου πειράματος (που και αυτή δεν διέσχισε για τους ίδιους λόγους σε ευθεία την διαδρομή) με μια χοντρική προσέγγιση για τα 370 περίπου ναυτικά μίλια της απόστασης θα χρειαζόταν 247 ώρες πλεύσης δηλαδή κάτι παραπάνω από 10 ημέρες ταξιδιού.
Μετά από όλα αυτά οι 18 ημέρες ταξιδιού ‘’ ὀκτωκαιδεκάτῃ δ᾽ ἐφάνη ὄρεα σκιόεντα γαίης Φαιήκων’’ θεωρούνται λογική χρονική διάρκεια.
Να παρακολουθεί τον δύοντα Βοώτη ήταν η οδηγία της Καλυψούς...
Χάρτης ουρανού την 1η Απριλίου.
... Πρόκειται για τον αστερισμό στον οποίο ανήκει ο Βοώτης ή Αρκτούρος , το φωτεινότερο αστέρι στο βόρειο ημισφαίριο μαζί με τον Σείριο. Ο αστερισμός παραμένει στον ουρανό τις περισσότερες εποχές επί 8 ώρες ώσπου να δύσει . Κοιτώντας την θέση του στον χάρτη του Ουρανού (φωτο) την 1η Απριλίου εποχή που εκτιμάται ότι πραγματοποιήθηκε το ταξίδι, βρίσκεται Ανατολικά ελαφρώς προς Βορειοανατολικά, δηλαδή στην πορεία που θα έπρεπε να ακολουθήσει ο Οδυσσέας.
Από την γή των Αιθιόπων έρχεται η οργή του Ποσειδώνα με τους ανέμους από όλες τις διευθύνσεις που με την αναφορά των νεφών που προσομοιάζουν προς σωρειτομελανίες μάλλον περιγράφει υδροστρόβιλο (σύνηθες φαινόμενο στο Ιόνιο), το άλμπουρο πέφτει και ακυβέρνητη σκεπάζεται από τα κύματα , και πάλι ανεβαίνει παλεύοντας και πίνοντας αλμύρα τον βλέπει η Λευκοθέα και αφού του δίνει το σάλι (φωτο) του λέει να εγκαταλείψει την τσακισμένη σχεδία μα αυτός πια δεν εμπιστεύεται και σαν έμπειρος ναυτικός προτιμά να μείνει επάνω στη σχεδία όσο ακόμα επιπλέει.
Μα όσο τα σκέφτεται αυτά, ο Ποσειδώνας του στέλνει τεράστιο κύμα που διαλύει τη σχεδία (ὡς δ᾽ ἄνεμος ζαὴς ἠΐων θημῶνα τινάξῃ καρφαλέων· τὰ μὲν ἄρ τε διεσκέδασ᾽ ἄλλυδις ἄλλῃ·ὣς τῆς δούρατα μακρὰ διεσκέδασ᾽ αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς ἀμφ᾽ ἑνὶ δούρατι βαῖνε, κέληθ᾽ ὡς ἵππον ἐλαύνων, ) καβάλησε ένα μαδέρι παλεύοντας δυο μερόνυχτα με τα κύματα ώσπου γαλήνεψε κι είδε να πλησιάζει στην στεριά διαπιστώνοντας όμως πως η ακτή είναι απόκρημνη.
Histoire d’Ulysee,1549, Pellegrino Tibaldi, τοιχογραφία στο Palazzo Poggi ,Bologna. (Οδυσσέας και Λευκοθέα)
Με την διαύγεια που τούστειλε η Αθηνά αρπάζει βράχο με τα δυό του χέρια μα μόλις πιάστηκε πάλι μεγάλο κύμα τον παρέσυρε ώσπου στην εκβολή του ποταμού βρέθηκε μα βράδυαζε και έπρεπε να προφυλαχθεί από του ποταμού την παγωνιά κι από άγρια θηρία. Έτσι λοιπόν μπήκε στο δάσος έστρωσε φύλλα κάτω από πλατάνι και λιόδεντρο με φύλλα πάλι εσκεπάστηκε και ύπνο τού `στειλε η Αθηνά να ξεκουραστεί.
Υδροστρόβιλος ή σίφουνας, ονομάζεται μια ταχέως περιστρεφόμενη στήλη ανέμου η οποία οφείλεται σε πολύ χαμηλή ατμοσφαιρική πίεση στο κέντρο της στήλης και η οποία αποφύεται από τη βάση τεράστιων καταιγιδοφόρων νεφών, γνωστά ως σωρειτομελανίες, έως το έδαφος.
Υδροστρόβιλοι. Εικόνα από δορυφόρο
Πρόκειται για το πλέον έντονο και βίαιο μετεωρολογικό φαινόμενο και από τα πλέον παράξενα της φύσης. Από την άλλη, συνήθως είναι μικρής διαμέτρου και σύντομης χρονικής διάρκειας και, ως αποτέλεσμα, οι καταστροφές που προκαλεί είναι περιορισμένης έκτασης. Η πλέον ευνοϊκή αστάθεια για το σχηματισμό τους, είναι μία αρκετά ισχυρή κατακόρυφη πτώση της θερμοκρασίας με το ύψος, με ταυτόχρονο εγκλωβισμό λανθάνουσας θερμότητας στα χαμηλότερα στρώματα της τροπόσφαιρας (μέχρι και ένα έως δύο χιλιόμετρα υψόμετρο) και η αύξηση της μάζας του αέρα που ανυψώνεται βίαια. Πρακτικώς, είναι ένα είδος τροπικού κυκλώνα με τοπικό χαρακτήρα: μια στήλη ανοδικού αέρα, που συνδέεται με μια εντοπισμένη περιοχή χαμηλής πίεσης μέσα σε μια σοβαρή καταιγίδα και περιστρέφεται γύρω από έναν κάθετο άξονα, συνήθως προς την ίδια κατεύθυνση με τα συστήματα χαμηλής πίεσης σε ένα δεδομένο ημισφαίριο - στο βόρειο ημισφαίριο αντίθετα της φοράς των δεικτών του ωρολογίου, ενώ στο νότιο ημισφαίριο σύμφωνα με αυτή.
Τεχνολόγος Μηχανικός.
Υδροστρόβιλος ανοιχτά της Λευκάδας.
Την Ομηρική εποχή, ο λαιμός που ένωνε την πόλη των Φαιάκων με την υπόλοιπη Σχερία είχε αυτή τη μορφή... Και από τις δυο πλευρές όπου και η άμμος, οι Φαίακες τραβούσαν έξω τα πλοία. Ο Όμηρος, ακριβέστατος όπως πάντα, ορίζει και από ποιό λιμάνι έριξαν το πλοίο στη θάλασσα, αυτό το πλοίο που την άλλη μέρα θα μετέφερε τον Οδυσσέα στην πατρίδα: Ήταν το νότιο, προς τα δεξιά, δηλαδή στην πλευρά της λιμνοθάλασσας του Χαλικιόπουλου, όπου σήμερα είναι το αεροδρόμιο...
Κοιτάζοντας σήμερα λοιπόν οι Ομηριστές προς το Ποντικονήσι, μπορούν να απολαύσουν με τη φαντασία τους την αναχώρηση του Οδυσσέα.
ΓΙΑΤΙ Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΣΧΕΡΙΑ;
...Για τη Σχερία υπάρχουν διάφορες θεωρίες, όπως ότι είναι φανταστική, ή ότι βρίσκεται σε κάποια ηπειρωτική (ή Ηπειρώτικη) παραλία.
Εμείς τη συναντήσαμε εκεί στην Κέρκυρα ολοζώντανη, σ’ αυτό το τελευταίο προς βορρά νησί των Επτανήσων και αν θέλαμε να ρωτήσουμε τη Ναυσικάα, το ίδιο θα προσυπέγραφε:
έσχατοι, κι ούτ’ άλλος άνθρωπος κανείς «στα πόδια μας δε μπλέκει»" ...
Οδύσσεια ζ΄ 204-205
Στο βιβλίο "ΤΟ ΝΗΣΙ ΜΕ ΤΙΣ ΕΥΘΕΙΕΣ" το 2004 και στη σελίδα 369 κοντά σε δυο φωτογραφίες από το μουσείο της αγαπημένης Κέρκυρας επισυνάπτουμε τα εξής, όσον αφορά το τέλος της παρουσίας του Οδυσσέα στον Κάτω Κόσμο:
"Κάπου εκεί, προσπερνώντας βιαστικά τον Θησέα, "βάζει τελεία" με τον πιο εύστοχο τρόπο, αφού μιλά στους Φαίακες:
μήπως σ' εμένα της ΓΟΡΓΩΣ της τρομερής πελώριο κεφάλι
μου στείλει "γενναιόδωρα" από τον Άδη η Περσεφόνη" ! ....
Οδύσσσεια λ 633-635
