Τον Γεράσιμο Γαβριήλ Λυκούδη μας τον συνέστησε ο ΓΓ της Ένωσης Σπάρτης Μικράς Ασίας στη Νέα Ιωνία Νίκος Χατόγλου γύρω στο 2005, τότε που ήτανε Γενικός Γραμματέας του ΚΕΜΙΠΟ, δηλαδή του Κέντρου Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιατικού Ελληνισμού. Όχι μόνο επειδή ο Όμηρος είναι ο ποιητής της Ιωνίας αλλά και επειδή ο Μάκης κατάγεται από την Κεφαλλονιά, από την πρώτη στιγμή στάθηκε κοντά μας στην έρευνα για την Ομηρική Ιθάκη.
Εμφανίζεται πρώτη φορά με σχόλιο στη ραψωδία γ’ για τη στιγμή που ο Νέστωρ στις τελετές για τον Ποσειδώνα κάνει προσφορά, ρίχνοντας στην πυρά της θυσίας σπόρους από ένα κάνιστρο:
Στην Κεφαλονιά μέχρι πρόσφατα (ίσως και σήμερα) στους εσπερινούς θρησκευτικών εορτών, έφτιαχναν στάρι (όπως τα κόλλυβα) μέσα σε κάνιστρα, που τα λέμε «Κανίσκια» και διαβάζανε ειδικές ευχές οι ιερείς. Κοντά στο Αργοστόλι γινόταν ή γίνεται ακόμα στην Αγία Βαρβάρα, που είναι σε σπήλαιο κάτω από τη γέφυρα του δρόμου προς Σάμη. (Γ. Λυκούδης).
Ραψωδία δ', Η ΕΝΕΔΡΑ ΤΩΝ ΜΝΗΣΤΗΡΩΝ ΣΤΗΝ ΑΣΤΕΡΙΔΑ Του Μάκη Λυκούδη
Οδύσσεια δ΄ 671:
... μες στον πορθμό Ιθάκης μα και Σάμης της ΑΠΟΚΡΗΜΝΗΣ, ...
Οδύσσεια δ' 844-847:
«... Ἔστι δέ τις νῆσος μέσσῃ ἁλὶ πετρήεσσα
μεσσηγὺς Ἰθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης,
Ἀστερίς, οὐ μεγάλη· λιμένες δ’ ἔνι ναύλοχοι αὐτῇ
ἀμφίδυμοι· τῇ τόν γε μένον λοχόωντες Ἀχαιοί. ...»
... Είναι δε κάποια νήσος μεσοπέλαγα βραχώδης
ανάμεσα Ιθάκης μα και Σάμης της απόκρημνης,
όχι μεγάλη, η Αστερίς· κι ενώπιον αυτής λιμένες ναύλοχοι
σε δυο μεριές· σ’ αυτήν όπου βεβαίως ανέμεναν κρυμμένοι οι Αχαιοί. ...
Ο Νικόλαος Λιβαδάς-Τουμασάτος στο βιβλίο του «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ Η Αποκάλυψη της Ομηρικής Ιθάκης» (σελίδες από 74 έως 79) και στη συνέχεια στην εμπεριστατωμένη ανάλυση που κάνει πάνω στο ίδιο θέμα ο Νικόλαος Καμπάνης στο «Νησί με τις Ευθείες» ( από τέλος σελίδων 254-255 και σελίδες 256 έως και 259), τεκμηριώνουν την «ταυτότητα» και τη γεωγραφική θέση της Αστερίδας και την επιβεβλημένη διαδρομή της επιστροφής του Τηλέμαχου. Θα ήθελα μόνο να παραθέσω κάποιες παρατηρήσεις που ενισχύουν τις απόψεις τους.
Πριν πάρει το θαλασσινό δρόμο της επιστροφής προς στην Ιθάκη ο Τηλέμαχος, μετά το μακρύ ταξίδι του σε Πύλο και Πελλάνα, η Αθηνά τον προειδοποιεί ότι «... Μνηστήρων σ’ ἐπιτηδὲς ἀριστῆες λοχόωσιν ...», για την ενέδρα δηλαδή από επίλεκτη ομάδα μνηστήρων (με πρωτεργάτη τον Αντίνοο), στον πορθμό μεταξύ Ιθάκης και Σάμης μεταξύ δηλαδή δύο νησιών που βρίσκονται στην επικράτεια του Οδυσσέα, και όχι μεταξύ νησιού και στεριάς.
Να πως τα περιγράφει ο Οδυσσέας στο παλάτι του Αλκίνοου (Οδύσσεια ι΄ 19-26):
"... Εἴμ’ Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει. Ναιετάω δ’ Ἰθάκην ἐυδείελον· ἐν δ’ ὄρος αὐτῇ Νήριτον εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές· ἀμφὶ δε νῆσοι πολλαὶ ναιετάουσι μάλα σχεδὸν ἀλλήλῃσιν, Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος. Αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ πανυπερτάτη εἰν’ ἁλὶ κεῖται πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ’ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ’ ἠέλιόν τε, ..." | 20 25 | Είμ’ Οδυσσέας Λαέρτη γιος, που για τους δόλους μου όλοι μιλούν οι ανθρώποι, κι η δόξα μου στα ουράνια φτάνει καλοφανέρωτη Ιθάκη κατοικώ, με τ’ όρος Νήριτο, το σειόφυλλο το μεγαλόπρεπο και δίπλα της νησιά πολλά, πολυκατοίκητα κοντά το ένα στ’ άλλο, Δουλίχι, Σάμη, Ζάκυνθος η καλοδασωμένη κι’ εκείνη χαμηλή πέρα από τ’ άλλα, είναι στη θάλασσα κατά τη δύση χώρια τους, κι’ αυτά προς την αυγή και προς τον ήλιο |
Η Ιθάκη λοιπόν, που είναι μέρος του μεγάλου νησιού όπου κατοικούν «οι μεγάθυμοι Κεφαλλήνες», με το βασίλειο του Οδυσσέα στη δυτικότερη (χερσό) νήσο από όλα τα άλλα νησιά, τη χαμηλή Παλική, φτάνει μέχρι τον πορθμό που προαναφέραμε και απέναντί της έχει την απόκρημνη και βραχώδη Σάμη.
Στο τέλος της δ΄ ραψωδίας, όπως είδαμε, γίνεται από τον Όμηρο πιο ακριβής περιγραφή του τόπου της ενέδρας και αναφέρει την Αστερίδα (Δισκαλιό) για να προσδιορίσει τα δύο σκαλώματα όπου μπορούν να ναυλοχούν πλοία και που βρίσκονται έναντί (ένι) της.
Ο Τηλέμαχος φυσικά, προκειμένου να αποφύγει το φονικό «καρτέρι», πρέπει να αποφασίσει πια διαδρομή είναι η ασφαλέστερη για να φτάσει στην Ιθάκη.
Αν η Ομηρική Ιθάκη ήταν η σημερινή, η Αστερίδα δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς των μνηστήρων, γιατί το πλοίο του Τηλέμαχου αν είχε προορισμό το λιμάνι του Βαθέως δεν θα πέρναγε καθόλου από το στενό μεταξύ των δύο νησιών και αν ήθελε να «σκαλώσει» στον Πισαετό ή στον όρμο κάτω από το Σταυρό, θα ακολουθούσε πορεία κοντά στις ακτές του προορισμού του, που η απόστασή τους από την Αστερίδα αποκλείουν κάθε δυνατότητα αιφνιδιασμού, γιατί απέχοντας από την απέναντι ακτή περίπου 2 ναυτικά μίλια, μόλις θα γίνονταν αντιληπτοί και ανάλογα με τον άνεμο που θα φυσούσε, το πλοίο του Τηλέμαχου ή θα προλάβαινε να προσορμιστεί στην παραλία του Σταυρού ή θα ανέστρεφε και θα κατευθυνόταν στον ορμίσκο του Πισαετού ή στο Βαθύ.
Ο Τηλέμαχος ταξίδευε με προορισμό την Ομηρική Ιθάκη την καστρόπολή της και το παλάτι του πατέρα του. Δεν επέλεξε να επιστρέψει από τον ίδιο δρόμο από όπου έφυγε για την Πύλο, γιατί γνώριζε τους δόλιους σκοπούς των μνηστήρων, όπως επίσης πως δεν τους συνέφερε να αποκαλυφθεί η μιαρή τους πράξη, γι’ αυτό και κάπου θα του έστηναν «καρτέρι» πάνω σε αυτή τη διαδρομή. Θα επέστρεφε λοιπόν ανυποψίαστος από τον πορθμό, με προορισμό το λιμάνι του Αθέρα, αν δεν τον προειδοποιούσε για την ενέδρα η προστάτιδα του βασιλικού οίκου του Οδυσσέα, Παλλάδα.
Ακολούθησε λοιπόν την υπόδειξη της Αθηνάς να πάει από τα νησιά, προφανώς όχι από τα μεγάλα Ζάκυνθο και Κεφαλονιά γιατί τότε δεν θα υπήρχε λόγος παρέμβασής της, αυτά που παραπλέει στη διαδρομή που περιγράφει ο Νικόλαος Καμπάνης στο βιβλίο του « Το Νησί με τις Ευθείες », και περνώντας βορείως της Ομηρικής Σάμης και σημερινής Ιθάκης, να φθάσει ασφαλής στο υπήνεμο λιμάνι του Αθέρα, σ’ αυτό που πριν από λίγο είχε αποβιβαστεί και ο πατέρας του, ο κραταιός στο μυαλό και το κορμί Οδυσσέας.
Στο ίδιο βιβλίο «ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ραψωδία δ’» ο Μάκης Λυκούδης παρουσιάζει επίσης μια έρευνα για τους ΥΚΣΩΣ και τους ΛΑΟΥΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ την οποία μπορείτε να διαβάσετε στο άρθρο:
https://homericithaca.com/threads/62/Επανέρχεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ του βιβλίου «ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ραψωδία ρ’» για να καταθέσει τις ανακοινώσεις αρχαιολόγων και πανεπιστημιακών για τον θάνατο του νικητή των ΛΑΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ, Φαραώ ΡΑΜΣΗ ΙΙΙ, τα οποία μπορείτε να μελετήσετε στα άρθρα:
https://homericithaca.com/threads/205/ και https://homericithaca.com/threads/161/Την Άνοιξη του 2013 ο Μάκης Λυκούδης με σκοπό να προβάλουμε καλύτερα την έρευνά μας για την αναζήτηση της Ομηρικής Ιθάκης δημιουργεί στο facebook τη σελίδα "Ομηρική Ιθάκη, Geography of Odyssey", σημερινός τίτλος "Ομηρική Ιθάκη, Μινωικά και Μυκηναϊκά θέματα":
Συνδεθείτε στο Facebook
www.facebook.com
Το 2014 ο Γεράσιμος Λυκούδης με σκοπό να υποστηρίξει την έρευνα για την Ομηρική Ιθάκη παρουσιάζει τη μελέτη "Αλεξιάδα, Ροβέρτος Γυισκάρδος και Ομηρική Ιθάκη" για τη μοναδική αναφορά κατά τον Μεσαίωνα της ονομασίας ‘’ΙΘΑΚΗ’’ από την ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ στην ΑΛΕΞΙΑΔΑ. Η Άννα η Κομνηνή περιγράφοντας τον θάνατο του Νορμανδού Γυισκάρδου έξω από τον Αθέρα Κεφαλληνίας λέει ότι είχε ενώπιόν του την Ιθάκη, γεγονός που αποδεικνύει ότι παλιά Ιθάκη λεγότανε η Παλική Κεφαλληνίας.
Στην είσοδο του θολωτού βασιλικού τάφου της Πελλάνας Μάκης Λυκούδης και Νίκος Καμπάνης το 2015, κατά τη διάρκεια κοινής περιοδείας στις επικράτειες του Μενελάου και του Νέστορος.
Ήδη από το 2014 ήτανε σε εξέλιξη το συγγραφικό έργο του Μάκη Λυκούδη: «Έρευνα & μελέτη επί των θεωριών για την Ομηρική Ιθάκη». Οπότε από την εργασία αυτή, τον Αύγουστο του 2016 παρουσίασε το θέμα: «Το Ομηρικό λιμάνι του Φόρκυνα», στο Ληξούρι της Κεφαλλονιάς.
Σχόλια στη ραψωδία ρ΄της Οδύσσειας, από τον Γεράσιμο Λυκούδη.
Οι λευκοί ιχνηλάτες σκύλοι.
Οι δεσμοί αγάπης των Ελλήνων με το κυνήγι και τους ιχνηλάτες, κυνηγετικούς σκύλους είναι πανάρχαιοι. Τη λέξη «κυνηγέται», που σημάνει κυνηγοί εξ’ ου και κυνηγετικός, και προέρχεται από τη λέξη ku-na-ke-ta-i που συναντάμε σε Μυκηναϊκές πινακίδες με Γραμμική Β΄ γραφή, πρώτος τη χρησιμοποιεί ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Πρόκειται για περιγραφή του νησιού των Κυκλώπων, όπου μεταξύ άλλων λέει:
ἄλγεα πάσχουσιν κορυφὰς ὀρέων ἐφέποντες. ..."
Οδ. ι΄120-121
... ούτε εισέρχονται εκεί για ιχνηλασία κυνηγοί, που στα δάση
καταταλαιπωρούνται διατρέχοντες τις κορυφές των ορέων. ...
Η επισήμανση αυτή είναι προφανές ότι γίνεται σε σύγκριση με τις κυνηγετικές συνήθειες των Αχαιών και βεβαίως των Κεφαλλήνων.
Αυτό αποτυπώνεται και στο μύθο του Κέφαλου, όπου ο θεωρούμενος ως γενάρχης των Κεφαλλήνων, φαίνεται να αγαπάει το κυνήγι και να επιδίδεται σε αυτό με ιδιαίτερη δεξιότητα. Απαραίτητα βεβαίως σε ένα κυνηγό το όπλο και ο ιχνηλάτης σκύλος του. Ο Κέφαλος, όπου εικονίζεται να φέρει την κυνηγετική του εξάρτηση και να συνοδεύεται απαραιτήτως από το σκύλο του. Τον σκύλο αυτό του τον έφερε δώρο από την Κρήτη η σύζυγός του Πρόκρις, για να του «χρυσώσει το χάπι» της απιστίας της με τον Μίνωα. Ο σκύλος του λοιπόν είναι ο λευκός Κρητικός ιχνηλάτης που παρέλαβαν οι Μυκηναίοι από τους Μινωΐτες.
Πριν όμως από τον Αθηναϊκό μύθο ο Όμηρος στην Οδύσσεια μας μιλάει για τα σκυλιά της Ιθάκης. Για σκυλιά ποιμενικούς φύλακες και για ιχνηλάτες. Η αρχή γίνεται από την β΄ ραψωδία στίχοι 1-11 στην περιγραφή του Τηλέμαχου, όταν κίνησε για τη σύνοδο του Δήμου της Ιθάκης που είχε συγκαλέσει, ως διάδοχος πια του άνακτα πατέρα του. Η εμφάνισή του είναι αρχοντική:
ὤρνυτ᾽ ἄρ᾽ ἐξ εὐνῆφιν Ὀδυσσῆος φίλος υἱὸς
εἵματα ἑσσάμενος, περὶ δὲ ξίφος ὀξὺ θέτ᾽ ὤμῳ,
ποσσὶ δ᾽ ὑπὸ λιπαροῖσιν ἐδήσατο καλὰ πέδιλα,
βῆ δ᾽ ἴμεν ἐκ θαλάμοιο θεῷ ἐναλίγκιος ἄντην.
Αἶψα δὲ κηρύκεσσι λιγυφθόγγοισι κέλευσε
κηρύσσειν ἀγορήνδε κάρη κομόωντας Ἀχαιούς.
Οἱ μὲν ἐκήρυσσον, τοὶ δ᾽ ἠγείροντο μάλ᾽ ὦκα.
Αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἤγερθεν ὁμηγερέες τ᾽ ἐγένοντο,
βῆ ῥ᾽ ἴμεν εἰς ἀγορήν, παλάμῃ δ᾽ ἔχε χάλκεον ἔγχος,
οὐκ οἶος, ἅμα τῷ γε δύω κύνες ἀργοὶ ἕποντο ..."
Λήκυθος στην οποία απεικονίζεται ο Κέφαλος με τον κυνηγετικό οπλισμό του και τον λευκό ιχνηλάτη σκύλο του.
... Ενώ φάνηκε η γεννημένη το χάραμα ροδοδάχτυλη Ηώς,
σηκώθηκε από την κλίνη του ο αγαπημένος γιος του Οδυσσέα
και φόρεσε τα ενδύματά του, γύρω από τους ώμους του έθεσε κοφτερό ξίφος
κάτω δε από τα λαμπρά του πόδια έδεσε ωραία πέδιλα,
δρασκέλισε απερχόμενος από τον θάλαμό του όμοιος με θεό στη φωνή.
Αμέσως πρόσταξε τους υψηλόφωνους κήρυκες
να διαλαλήσουν για σύναξη τους Αχαιούς με τα περιποιημένα κεφάλια.
Αυτοί διαλαλούσαν και οι άλλοι ξεσηκώνονταν πολύ γρήγορα.
Αφού ξεσηκώθηκαν και συνάχθηκαν σε ομηγύρεις,
κίνησε με δρασκελιές προς τη σύναξη, έχοντας στην παλάμη του χάλκινο ακόντιο,
όχι μόνος, πίσω του ακολουθούσαν δύο λευκά σκυλιά. ...
Από την περιγραφή αυτή συμπεραίνουμε ότι ο Όμηρος θέλει να μας δώσει την εικόνα του άρχοντα που προσέρχεται στην αγορά του Δήμου τηρώντας το επίσημο «πρωτόκολλο» της εποχής. Ο Τηλέμαχος θέλοντας να εμφανιστεί στη σύναξη ως άρχων, προσέρχεται με επιμελημένη εμφάνιση, με τον απαραίτητο λαμπρό οπλισμό και ακολουθούμενος από τα ευγενικής καταγωγής κυνηγόσκυλά του. Η εικόνα αυτή διατηρήθηκε σχεδόν αναλλοίωτη από την αρχαιότητα μέχρι πρόσφατα. Παρόμοιες σκηνές βλέπουμε σε αρχαίες Ελληνικές, Ρωμαϊκές, μεσαιωνικές, αναγεννησιακές και νεότερες παραστάσεις, ακόμη και φωτογραφίες, με μονάρχες και άρχοντες σε κυνήγι με τα όπλα και τα σκυλιά τους.
Οι λευκοί κυρίως ιχνηλάτες εικονίζονται περήφανοι και λυγερόκορμοι να συνοδεύουν άρχοντες ή ζωγραφισμένοι σε περίοπτες θέσεις ανακτόρων.
Εγκλιανός, Ανάκτορο Νέστορος. Τοιχογραφία με παράσταση ιχνηλατών σκύλων σε ζωγραφική αναπαράσταση. Στο διακεκομμένο περίγραμμα το σωζόμενο τμήμα της τοιχογραφίας.
Αυτά τα γνωρίσματα είχε και ο Άργος, ο αγαπημένος σκύλος του άνακτα Οδυσσέα, που ως ανώτατος άρχων, είχε επιλέξει και ανάσταινε τον καλύτερο ιχνηλάτη για τα κυνήγια του, αλλά δεν πρόλαβε να τον χαρεί λόγω της αναχώρησής του για την Τροία.
Την περιγραφή των χαρισμάτων του Άργου κάνει ο Εύμαιος σ’ αυτή τη ραψωδία (στ. 312-317). όπου παινεύει την κορμοστασιά του, τις χάρες, την γενναιότητά, τη γρηγοράδα και την ικανότητά του στην ιχνηλασία, αφού κανένα αγρίμι δεν του ξέφευγε.
Όπως φαίνεται από τις περιγραφές του Ομήρου, οι σχέσεις των Αχαιών Κεφαλλήνων με τους Κρήτες είναι στενές, και ασφαλώς η επικοινωνία αυτή έχει ως αποτέλεσμα τον πολιτισμικό αλληλοεπηρεασμό και την ανταλλαγή προϊόντων και δώρων. Το γένος των λευκών ιχνηλατών με το λιγνό και ευκίνητο σώμα, τα μυτερά αυτιά και τη γυριστή ουρά, συγκαταλέγεται σ’ αυτές τις ανταλλαγές.
Ο σκύλος αυτός εξακολουθεί να συνοδεύει και σήμερα κυνηγούς στα δύο νησιά, και να εκτρέφεται στην Κρήτη διατηρώντας μια παράδοση χιλιάδων χρόνων.
Η πορεία από το χοιροστάσιο του Εύμαιου, στο παλάτι του Οδυσσέα.
Ο Οδυσσέας αφού με τη βοήθεια των Φαιάκων επέστρεψε στην Ιθάκη, αποβιβάστηκε στο λιμάνι του Φόρκυνα, στον σημερινό όρμο του Αθέρα της Παλικής, και με την καθοδήγηση της θεάς Αθηνάς φύλαξε τα πολύτιμα δώρα του Αλκίνοου και των αρχόντων της Σχερίας στο σπήλαιο των Νυμφών, και ακολουθώντας τις οδηγίες της, πήρε το κακοτράχαλο ανηφορικό μονοπάτι ανάμεσα από τις κορυφές των λόφων και έφτασε σύντομα στο χοιροστάσιο που επιστατούσε ο Εύμαιος.
Ο λόφος της Φακιμιάς
Τα ποιμενικά σκυλιά που φύλαγαν το χώρο, μόλις τον αντιλήφθηκαν όρμησαν αλυχτώντας καταπάνω του, και θα τον κατασπάραζαν αν δεν καθόταν κάτω απιθώνοντας το ραβδί του και δεν προσέτρεχε ο Εύμαιος να τον σώσει. Το χοιροστάσιο βρισκόταν σε λόφο κοντά στο λιμάνι και ήταν στο λόφο που τώρα ονομάζεται «Φακιμιά», μεταξύ του χωριού Αθέρας και του ομώνυμου κόλπου. Ο χώρος αυτός ανταποκρίνεται πλήρως στις περιγραφές του Όμηρου και μπορεί να χωρέσει εγκαταστάσεις για τη στέγαση των 600 θηλυκών χοίρων, μητέρων που αναφέρει ο ποιητής, με τα νεογέννητά τους. Επίσης η περιοχή παρέχει το υλικό για τις απαραίτητες κατασκευές (φράκτη, υπόστεγα, καλύβα), νερό και άφθονα βελανίδια ως τροφή για τους πολυάριθμους χοίρους.
Ο τόπος της κατηφορικής πορείας από το χοιροστάσιο προς την καλλίροο κρήνη. Στο βάθος το χωριό Αθέρας
Από το χοιροστάσιο κινήσανε ο Οδυσσέας και ο Εύμαιος να πάνε στο παλάτι. Μπροστά ο χοιροτρόφος επιστάτης και πίσω ο άνακτας με τη μορφή άθλιου ζητιάνου, με ένα ραβδί στο χέρι για να ακουμπάει, πήραν τον δύσκολο κατηφορικό δρόμο που ήταν γεμάτος πέτρες, και προσεγγίζοντας στην πόλη φτάσανε στην καλλίροο κρήνη απ’ όπου υδρεύονταν πολίτες.
Ο δρόμος από τον Αθέρα μέχρι την κρήνη στις Χάλκες έχει σχεδόν χαθεί, ίχνη του όμως υπάρχουν. Η κρήνη υδρεύει ακόμη πολίτες της περιοχής, που έρχονται και γεμίζουν μεγάλα δοχεία από το άφθονο νερό της, εκτιμώντας την άριστη ποιότητά του.
Η καλλίροος κρήνη στις Χάλκες
Εκεί οι οδοιπόροι συναντούν τον αυθάδη Μελανθέα που κουβαλούσε αίγες για το δείπνο των μνηστήρων, και μετά τη σκηνή μεταξύ του βοσκού και του Οδυσσέα πορεύονται όλοι για το ανάκτορο. Η απόσταση δεν είναι μεγάλη, περίπου δύο χιλιόμετρα, και μόλις φτάνουν γίνεται η συνάντηση δύο ευγενών, του Οδυσσέα και του Άργου.
Η σκηνή που μας παρουσιάζει ο Όμηρος, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και στον συγκεκριμένο χώρο, δεν είναι τυχαία. Ο άνακτας βιώνει τη χειρότερη, την πιο ταπεινωτική στιγμή της ζωής του. Η όψη του είναι αξιοθρήνητη και ο κόσμος του, μετά από τόσον αγώνα, κινδυνεύει να χαθεί από υβριστικά και βέβηλα χέρια. Παράλληλα ο σκύλος του, λες και συμμερίζεται τη μοίρα του αφεντικού του, κείτεται περιφρονημένος επάνω στις κοπριές σκελετωμένος και ημιθανής.
Οι θεοί τους επιφύλαξαν κοινή μοίρα και το κοινό τους δράμα μοιράζεται όταν συναντιούνται τα βλέμματα τους για στερνή φορά.
Ο δρόμος από το χοιροστάσιο στο ανάκτορο.
1. Χοιροστάσιο-Φακιμιά
2. Καλλίροος κρήνη-Χάλκες
3. Ανάκτορο-Λόφος Κρίκελου.
Όσο κι αν κάποιοι «Ομηριστές» εξακολουθούν να αμφισβητούν την ιστορική οπτική γωνία του Όμηρου, που μεταξύ άλλων μας περιγράφει τις αγαθές σχέσεις Μινωιτών και Μυκηναίων, ο αμερόληπτος μελετητής των κειμένων του, διαπιστώνει ότι οι ιστορικές του αναφορές συν τω χρόνω επιβεβαιώνονται. Το ίδιο ισχύει και για τις ηθογραφικές αναφορές του, που τεκμηριώνονται από ευρήματα, όπως οι πινακίδες με Γραμμική Β΄ γραφή, που αναφέρονται σε τόπους, χώρους, ήθη, λατρεία και πράξεις, όμοια με αυτά των Ομηρικών επών.
Και όλα αυτά, με την προϋπόθεση της φυσικής μετεξέλιξης στην πορεία τόσων αιώνων, καταδεικνύουν με ενάργεια την σχεδόν αναλλοίωτη συνέχεια του Ελληνισμού για τουλάχιστον 4.000 χρόνια, μέσα από μεταβατικά στάδια, που δεν τον εμπόδισαν να κρατήσει την ιδιαιτερότητα των χαρακτηριστικών του, με κορυφαίο τη γλώσσα του.
Η αμφισβήτηση του Όμηρου και των έργων του φοβούμαστε πώς δεν θα πάψει, όμως οι παραπλανημένες, προκατειλημμένες ή κατευθυνόμενες φωνές που τις εκφράζουν, θα βρίσκονται πάντα αντιμέτωπες με την πραγματικότητα, έτσι όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από την επιστημονική σκαπάνη, και έτσι όπως αποδεικνύεται μέσα από την καθημερινή βιωματική πραγματικότητα των συνεχιστών Ελλήνων αυτής της αστείρευτης καλλίροης κρήνης.
Σημείωση:
Τα άρθρα αυτά πηγάζουν ή είναι μέρος, της εργασίας μας που βρίσκεται σε εξέλιξη:
«ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ»
Η αρισφαλής οδός.
Άρθρο του Γεράσιμου (Μάκη) Λυκούδη, που είναι μέρος της εργασίας του που βρίσκεται σε εξέλιξη:
«ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ»
Στο χοιροστάσιο του Εύμαιου, μετά από δύο κουραστικές και συναισθηματικά φορτισμένες ημέρες, οι τρείς κορυφαίοι ήρωες της Οδύσσειας: ο άνακτας Οδυσσέας, ο διάδοχος και γιός του Τηλέμαχος και ο πιστός επιστάτης Εύμαιος, για πρώτη φορά δειπνούν μαζί και χαίρονται τον ύπνο κάτω από τη φιλόξενη στέγη της καλύβας του χοιροτρόφου.
Με το που φάνηκε η ροδοδάκτυλη αυγή, ετοιμάστηκαν για την αποφασιστική κάθοδο στην πόλη και το ανάκτορο, που θα έδινε τέλος στο δράμα όλων τους.
Πρώτα κίνησε ο Τηλέμαχος και αφού ζέστανε η μέρα ετοιμάστηκαν να πάρουν το δρόμο, για την καλλίροο κρήνη και στη συνέχεια για την πόλη, ο Οδυσσέας και ο Εύμαιος. Ο Οδυσσέας γνώριζε καλά τη διαδρομή, αλλά ζητά από τον Εύμαιο να προπορευτεί και του λέει (ρ΄195-196):
σκηρίπτεσθ᾽, ἐπεὶ ἦ φατ᾽ ἀρισφαλέ᾽ ἔμμεναι οὐδόν. …’’
… και δώσ’ μου, αν κάπου σου βρίσκεται κάποιο κομμένο ραβδί,
να στηρίζομαι, επειδή, όπως λέγεται, η οδός παραμένει επισφαλής. …
Έτσι έγινε και ξεκίνησαν (ρ΄204-205):
ἄστεος ἐγγὺς ἔσαν καὶ ἐπὶ κρήνην ἀφίκοντο …’’
… αλλ’ όταν κατηφόρισαν ο ένας πράγματι πίσω από τον άλλο την πετρώδη οδό
προσέγγισαν την πόλη και έφτασαν στην κρήνη. …
Από το καλοκαίρι του 2014 είχαμε συμφωνήσει με τον οδηγό μας από τον Αθέρα Παλικής Σπύρο Λουκάκη, με πρώτη ευκαιρία να βαδίσουμε μαζί τα απομεινάρια της «αρισφαλούς οδού», και τον Απρίλιο του 2015 πραγματοποιήσαμε τα υπεσχημένα.
Ο οδηγός μας Σπύρος Λουκάκης προπορεύεται στην αρισφαλή οδό.
Τα ανθρώπινα μονοπάτια ανέκαθεν χαράζονται πάνω σε γιδοστράτια που, ανάλογα με τις ανάγκες και την τοπογραφία, εξελίσσονται σε μικρούς ή μεγάλους δρόμους. Έτσι έγινε και με το δρόμο που είχαν πάρει ο Οδυσσέας με τον Εύμαιο.
Πορεία επί της «οδού». Αριστερά κοπάδι με πρόβατα. Στο βάθος, όπου το βέλος, οι Χάλκες.
Από τον λόφο της «Φακιμιάς» μέχρι την καλλίροο κρήνη στις Χάλκες και τον τόπο όπου πιστεύουμε πως ήταν το άστυ της Ιθάκης, εκτός από λίγη ανηφορική πορεία στη αρχή, μέσα σε δάσος με ανθισμένες δρύες (όπως λέει και ο Οδυσσέας: «... ὅθι τε δρίος ἦν πολυανθέος ὕλης ...», ξ΄353), η υπόλοιπη διαδρομή είναι κυρίως κατηφορική σε μονοπάτι που παραμένει επισφαλές και σε πετρώδες έδαφος. Η όλη διαδρομή καλύπτεται σε τρεις περίπου ώρες. Ο χρόνος αυτός συμπίπτει απολύτως με τις περιγραφές του Όμηρου, αφού ο Εύμαιος κάνει τις διαδρομές χοιροστάσιο-παλάτι και παλάτι-χοιροστάσιο, μέσα σε ένα απόγευμα.
Δεν είχαμε την πρόνοια του Οδυσσέα να εφοδιαστούμε με ραβδί, αλλά γλυτώσαμε το διάστρεμμα χάρις σε ψηλά αθλητικά παπούτσια, που ήσαν σφιχτοδεμένα γύρω από τα σφυρά. Η «οδός» συνολικής απόστασης περίπου 8 χιλιομέτρων, εξυπηρετούσε τις μεταφορές και ένωνε, για αιώνες που χάνονται στο βάθος του χρόνου, τον όρμο του Αθέρα, το χωριό και τις ενδιάμεσες περιοχές, με τις Χάλκες, και πέρα από την πηγή, με τους κατοικημένους τόπους της Ανωής και του Λιβαδιού. Στη διαδρομή συναντήσαμε έναν ανεμόμυλο, γκρεμισμένο οικισμό με μικρά λιθόκτιστα σπίτια και στέρνα υδροσυλλογής, καλλιεργημένους και καλλιεργησίμους τόπους και βοσκοτόπια με αμνοερίφια.
Η μεγάλη όμως έκπληξη ήταν τα υπολείμματα λιθόστρωτου δρόμου πλάτους τριών μέτρων, σε απόσταση περίπου δύο χιλιόμετρων από τη Φακιμιά. Ο δρόμος αυτός ήταν οπωσδήποτε αμαξιτός, διακρίνεται για περίπου 100 μέτρα, αλλά καταστρέφεται από τη διέλευση των κοπαδιών και από φυσικές αιτίες. Η αποκάλυψη αυτή άξιζε την όλη ταλαιπωρία.
Το λιθόστρωτο τμήμα δρόμου.
Η οδός αυτή είναι για εμάς η πιο σαφής απόδειξη της ύπαρξης οδικής σύνδεσης της περιοχής του Αθέρα με την περιοχή της καλλίροης κρήνης και του Ομηρικού άστεως της Ιθάκης, συμπίπτει δε απολύτως με την Ομηρική περιγραφή.
